Ο ΣΕΒ. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΑΝΘΗΔΩΝΟΣ Κ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΜΕΤΕΧΕΙ ΕΙΣ ΤΟ Θ΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ ΔΙΑ ΤΑ 200 ΕΤΗ ΑΠΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

Τῇ εὐλογίᾳ τῆς Α.Θ.Μ.  τοῦ Πατρός ἡμῶν καί Πατριάρχου Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεοφίλου, ὁ Σεβασμιώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνθηδῶνος κ. Νεκτάριος, Ἔξαρχος τοῦ Παναγίου Τάφου εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἐξεπροσώπησε τό Πατριαρχεῖον εἰς τό Θ’ Διεθνές Ἐπιστημονικόν Συνέδριον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, διά τά 200 ἔτη ἀπό τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως μέ θέμα: «Τά Οἰκονομικά τοῦ Ἀγῶνος -Ἡ ἐπίτευξη καί ἡ ἀναγνώριση τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας», διοργανωθέν τήν 16^ην Ὀκτωβρίου 2020 καί ὡμίλησε διά τούς Πατριάρχας Ἱεροσολύμων Παΐσιον καί Δοσίθεον καί διά τήν Συνθήκην τοῦ Ὄρους Σινᾶ καί τόν Ἀχτιναμέν τοῦ Ὀμάρ Ἴμπν Χατάπ διά τῆς κάτωθι εἰσηγήσεως αὐτοῦ ἑλληνιστί:

“Τό Παλαίφατο Πατριαρχείο Ἱεροσολύμων θεωρεῖ ὑψίστη τιμή τήν ἐκ μέρους τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος λίαν εὐγενῆ πρόσκλησιν διά νά συμμετάσχει εἰς τό 9^ον Διεθνές Ἐπιστημονικόν Συνέδριον πού διοργανώνει, καί τοῦ ὁποίου τό βασικόν θέμα εἶναι ἡ Ἑλληνική Ἐπανάστασις τοῦ 1821.

Ἐν πρώτοις ἐπιθυμῶ νά διαβιβάσω τάς Πατριαρχικάς εὐχάς καί εὐλογίας τοῦ Μακαριωτάτου Πατρός ἡμῶν καί Πατριάρχου τῆς Ἁγίας Πόλεως Ἱερουσαλήμ καί πάσης Παλαιστίνης κυρίου κυρίου Θεοφίλου τοῦ Γ΄ εἰς ἕνα ἕκαστον ὑμῶν προσωπικῶς, ὅσον καί διά τήν ἐπιτυχῆ ἔκβασιν τοῦ Συνεδρίου, ὅλως δέ ἰδιαιτέρως τούς ἀδελφικούς ἀσπασμούς Αὐτοῦ πρός τόν Μακαριώτατον Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κύριον κύριον Ἱερώνυμον.

Εἴμεθα πεπεισμένοι διά τήν ἐπιτυχῆ ἔκβασιν τοῦ Συνεδρίου, τό ὁποῖον θά ἀναδείξει τήν διαχρονικήν μέριμναν καί προσφοράν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τό ὑπόδουλον Γένος, τήν Οὐσιαστικήν Μαρτυρίαν πίστεως χιλιάδων κληρικῶν καί μοναχῶν, τήν διατήρησιν τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως καί τό ἀδούλωτον πνευματικόν φρόνημα τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς.

Τό θέμα τῆς παρούσης ἀνακοινώσεως περιγράφει ἀκροθιγῶς τούς ἀγῶνας δύο μεγάλων μορφῶν τῆς Ἱεροσολυμιτικῆς Ἱστορίας, τῶν Πατριαρχῶν Παϊσίου Λαμπαρδῆ καί Δοσιθέου Σκαρπέτη – Νοταρᾶ, καί τάς προσπαθείας των διά τήν ἀνάστασιν τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, καί τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Γένους.

Τό δεύτερον σκέλος ἀναφέρεται εἰς τήν Συνθήκην τοῦ Ὄρους Σινᾶ καί τόν Ἀχτιναμέ τοῦ Ὀμάρ Ἴμπν Χατάπ, ὡς πηγάς τῶν προνομίων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, διά τῶν ὁποίων ἐπεβίωσε τό ρωμαίηκον Γένος.

Ἡ πρεσβῦτις Μήτηρ τῶν Ἐκκλησιῶν Ἁγιωτάτη Σιών, ἀπό τῶν πρώτων αἰώνων τῆς ὑπάρξεως Αὐτῆς, πέραν τῶν ἄλλων χαρισμάτων καί χαρακτήρων της, εἶχε καί αὐτόν τόν τῆς Ἱεραποστολῆς, τῆς διαδόσεως τῆς θεόθεν ἀποκαλυφθείσης πίστεως.

Οὕτως ἐλαλήθη τό σωτηριῶδες μήνυμα κατά τήν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς εἰς ἅπαντας τούς ἐν Ἱερουσαλήμ παρισταμένους, εἰς τάς ἰδίας αὐτῶν διαλέκτους, ἐν συνεχείᾳ δέ οἱ ἀγγελιοφόροι ἀπόστολοι ἐξεχύθησαν εἰς πάντα τά Ἔθνη, κατά τήν Κυριακήν ἐντολήν, μεταφέροντες τήν καλήν ἀγγελίαν.

Οὐχί ὅμως μόνον τότε, ἀλλά καί ἀνά τούς αἰῶνας, ἐμερίμνουν διά τήν ἀνόθευτον διατήρησιν τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν πίστεως, τόσον διά τῶν ἐν τῇ ἀγίᾳ Πόλει συγκαλουμένων Συνόδων ὅσον καί διά τῆς προσωπικῆς καί σωματικῆς παρουσίας αὐτῶν, περιέτρεχον Ἄρκτον καί Ἑῴαν, λαμβάνοντες μέριμναν, ἵνα μή μωμηθῇ ἡ ἀληθής διαδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, τῆς τάξεως καί παραδόσεως, διά κηρυγμάτων καί περιοδειῶν ἠθικῆς καί θρησκευτικῆς ἐνισχύσεως καί διά ἐκδόσεως ἀναλόγων βιβλίων ἰδίοις ἀναλώμασιν.

Ἡ ἀραβική κατάκτησις τῆς Παλαιστίνης κατά τό ἔτος 638, ἐβύθισε τήν Ἐκκλησίαν τῶν Ἱεροσολύμων εἰς περίοδον μεγάλων θλίψεων, αἱ ὁποῖαι διεδέχοντο ἡ μία τήν ἄλλην.

Οἱ Ἕλληνες μοναχοί κατεδιώκοντο ὑπό τῶν ἀγρίων κατά καιρούς δεσποτῶν τῆς χώρας, τά Προσκυνήματα ἦσαν ἐγκαταλελειμμένα, οἱ ναοί σεσαθρωμένοι καί ἑτοιμόρροποι, οἱ Πατριάρχαι ἀποχειροβίωτοι, ἀποκωλυόμενοι καί ἀπ’ αὐτῆς τῆς ἐλευθέρας τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων ἐπιτελέσεως.

Ἐν μέσῳ καταιγίδων καί ἀπείρων δεινῶν, ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων διέσχισε δρόμον αἰώνων μέχρι καί τήν κατάκτησιν τῆς Παλαιστίνης κατά τό ἔτος 1517 ὑπό τοῦ Ὀθωμανοῦ Σουλτάνου Σελήμ Α΄, ὁ ὁποῖος κατέλυσε τό κράτος τῶν Μαμελούκων, κατακτήσας τήν Παλαιστίνην τήν Συρίας καί τήν Αἴγυπτον. Τό γεγονός αὐτό ὑπῆρξεν ἀφετηρία νέας ἱστορικῆς περιόδου διά τήν Σιωνίτιδα Ἐκκλησίαν.

Ἀπό τῆς καταλύσεως τῆς δυναστείας τῶν Μαμελούκων ὑπό τῶν Ὀθωμανῶν ἤρθη τό μεσότοιχον, τό χωρίζον τήν Παλαιστίνην ἀπό τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλληνικῶν χωρῶν, τῶν ὑποκειμένων εἰς τούς Ὀθωμανούς καί ἤρξαντο, νά συρρέωσι πανταχόθεν ἐλευθέρως Ἕλληνες προσκυνηταί εἰς τήν Ἁγίαν Πόλιν, τινές δέ ἐξ αὐτῶν ἐπύκνωσαν τάς ἀραιωθείσας τάξεις τῆς Ἁγιοταφιτικῆς Ἀδελφότητος, κοσμήσαντες διαδοχικῶς τόν πατριαρχικόν τῶν Ἱεροσολύμων Θρόνον, ἐπιδεικνύοντες ἐνδιαφέρον οὐχί μόνον διά τήν διαφύλαξιν τῶν Προσκυνημάτων καί τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ἀλλά διά τήν στήριξιν τοῦ Γένους κατά τούς σκοτεινούς αἰῶνας, καί τήν ἀπελευθέρωσιν αὐτοῦ ἀπό τῶν τέκνων τῆς Ἄγαρ.

Ἀπό τάς ἀρχάς τοῦ 16^ου αἰῶνος, τόν Θρόνον τῶν Ἱεροσολύμων ἐκόσμησε σειρά συγγενῶν μεταξύ τῶν Πατριαρχῶν, ἐν οἷς καί ὁ Παΐσιος Λαμπαρδής (1645-1660), ἀνηψιός τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Θεοφάνους.

Ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Παΐσιος ἐγεννήθη ἐν Δημητσάνῃ περί τά τέλη τοῦ 16^ου αἰῶνος, ἐκ γονέων εὐσεβῶν, Δημητρίου καί Βασιλικῆς. Τά πρῶτα αὐτοῦ μαθήματα παρηκολούθησε ἐν τῇ γενετείρᾳ αὐτοῦ, εἰς παιδικήν δέ ἡλικίαν ἐστάλη εἰς Ἱεροσόλυμα παρά τῷ θείῳ αὐτοῦ Θεοφάνει, ὅστις παρέδωσεν αὐτόν ὡς ὑποτακτικόν εἰς τόν Πατριάρχην Σωφρόνιον.

Kατά τόν Πατριάρχην Ἱεροσολύμων Δοσίθεον, ὁ Παΐσιος ὑπηρέτησε ἐν τῷ Πανιέρῳ Ναῷ τῆς Ἀναστάσεως, ἐν συνεχείᾳ δέ ἀπεσύρθη εἰς τήν ἔρημον τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου ὑπῆρχον κατά τήν ἐποχήν ἐκείνην πλῆθος ἀκμαίων Μοναστηρίων, παραμένων ἐπί ἔτη πολλά ἐν τῇ ἐρήμῳ ἀκτήμων, ζηλωτής, ἀσκητικός καί φιλαλήθης.

Διά τό προβεβηκός τῆς ἡλικίας τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Σωφρονίου, παραιτηθέντος μετά εἴκοσι καί ἐννέα ἐτῶν πατριαρχίαν, διάδοχος αὐτοῦ ἐξελέγη ὁ συγγενής αὐτοῦ Θεοφάνης ὁ Γ΄ (1608-1644), ὅστις ἀπέστειλε τόν Παΐσιον ἡγούμενον τοῦ ἐν Ἰασίῳ Μοναστηρίου τοῦ Γαλατᾶ, τοῦ ἀνήκοντος εἰς τόν Πανάγιον Τάφον, χρηματίσας πνευματικός πατήρ τοῦ Ἡγεμόνος τῆς Μολδοβλαχίας Βασιλείου.

Θανόντος ἐν Κωνσταντινουπόλει τῇ 15^η Δεκεμβρίου 1644 τοῦ Πατριάρχου Θεοφάνους καί ταφέντος ἐν τῇ κατά Χάλκῃ Μονῇ τῆς Θεοτόκου, ἄληστον καταλιπών μνήμην, τῇ ἀρωγῇ τοῦ Ἡγεμόνος τῆς Μολδοβλαχίας Βασιλείου, «πλούτῳ κομῶντος καί δυνάμει ἰσχύοντος παρά τοῖς βασιλείοις», ἐξελέγη ὁ ρηθείς Παΐσιος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων τήν 23^ην Μαρτίου 1645.

Ἐχειροτονήθη ἐν Ἰασίῳ κατ’ ἐντολήν τοῦ Πατριάρχου Κωσταντινουπόλεως Παρθενίου ὑπό τοῦ Ἐξάρχου Μητροπολίτου Λαρίσης Γρηγορίου, τῶν Μολδαβῶν Μητροπολιτῶν Βαρλαάμ καί Ἀναστασίου καί τοῦ Μητροπολίτου Κασσανδρείας Λεοντίου.

Εὐθύς μετά τήν χειροτονίαν αὐτοῦ, ἀπῆλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν καί ἔλαβε παρά τοῦ Σουλτάνου Ἰμπραήμ φιρμάνιον περί τῶν πατριαρχικῶν αὐτοῦ δικαιωμάτων καί διά ξηρᾶς ἦλθεν εἰς Ἱερουσαλήμ, ἀναλαβών τά καθήκοντα αὐτοῦ.

Τήν ἐκλογήν αὐτοῦ ὁ Παΐσιος ἀνήγγειλε τῷ τσάρῳ τῆς Μόσχας Μιχαήλ. Ὁ Παΐσιος ἐμερίμνησεν ἀμέσως μετά τήν ἄνοδόν του εἰς τόν Θρόνον διά τήν ἐπικοινωνίαν αὐτοῦ πρός τήν Ρωσικήν Ἀρχήν, ἐλπίζων, ἵνα λάβῃ παρ’ αὐτῆς ἐν τῷ μέλλοντι ἐλεημοσύνην καί ὑπεράσπισιν διά τά Πανάγια Προσκυνήματα ἀφ’ ἑνός, ἀφ’ ἑτέρου δέ διά νά προετοιμάσῃ τό ἔδαφος διά τήν ἀλλαγήν τῆς τύχης τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Ἄλλωστε, μεσοῦντος τοῦ 17^ου αἰῶνος, σύσσωμος ὁ Ἑλληνισμός, διά τῆς πνευματικῆς αὐτοῦ ἡγεσίας, κατόπιν τῶν πικριῶν καί ἀπογοητεύσεων πού ἐδοκίμασεν ἐκ τῆς χριστιανικῆς Δύσεως, στρέφει τήν προσοχήν αὐτοῦ καί στηρίζει ἁπάσας τάς ἐλπίδας εἰς τήν Ὁμόδοξον Ρωσίαν.

Αἱ ἐκκλήσεις τῆς περιόδου αὐτῆς σχετίζονται μετά τοῦ πολέμου τῆς Κρήτης κατά τό 1645, διότι ἅπαντες θεωροῦν τήν νῆσον Κρήτην καί τήν ἀντίστασιν αὐτῆς κατά τοῦ κατακτητοῦ ὡς προπύργιον διά τήν ἀνάκτησιν τῆς ἐλευθερίας τοῦ Γένους.

Ἡ ἀποφασιστικότης τῶν πολεμικῶν γεγονότων τῆς Κρήτης χαλυβδώνει τήν θέλησιν αὐτῶν διά ἕνα ἀγῶνα μέχρις ἐσχάτων πρός ἀνάκτησιν τῆς Ἐλευθερίας.

Τά ἐμφανῆ ἴχνη φθορᾶς τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, τά σημεῖα κοπώσεως καί ἠθικῆς κάμψεως τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, ἐν συνδυασμῷ μετά τῶν προφητικῶν θρύλων περί τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ γένους εἰς τήν ἀρχαίαν δόξαν, ἑδραίωσαν τήν πίστιν καί ἀνεπτέρωσαν τάς ἐλπίδας των, ὅτι πλησιάζει ὁ χρόνος διά σημαντικόν γεγονός, τό ὁποῖον θά ἀλλάξει τήν πορείαν τῆς τύχης τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Διά μίαν ἀκόμη φοράν οἱ Ἕλληνες πιστεύουν, ὅτι ὁ ἐλεύθερος χριστιανικός κόσμος θά ἐπιδείκνυε ἐνδιαφέρον καί συμπάθειαν πρός τό δρᾶμα αὐτῶν, συμβάλλοντας ἐμπράκτως εἰς τούς ἀγῶνας αὐτοῦ ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας του.

Ὁ Πατριάρχης Παΐσιος μικρόν διαμείνας ἐν τῇ Ἁγίᾳ Πόλει πρός διευθέτησιν τῶν τῆς διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας, ἀπέρχεται εἰς Κωνσταντινούπολιν.

Ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπληροφορήθη περί τοῦ θανάτου τοῦ Τσάρου Μιχαήλ καί περί τῆς ἀναρρήσεως εἰς τόν θρόνον τοῦ διαδόχου αὐτοῦ Ἀλεξίου, γεγονός τό ὁποῖον ἔδωκεν ἀφορμήν εἰς τόν Πατριάρχην Παΐσιον, ἵνα ἀποστείλῃ εἰς Μόσχαν νέον γράμμα τήν 21^ην Σεπτεμβρίου 1645, ἐν ᾧ ἔγραφεν ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶχεν αὐτόν «μέγαν ὑπερασπιστήν, ἰσχυρόν στῦλον καί θερμόν βοηθόν».

Ὁ Πατριάρχης Παΐσιος δίς ἤδη ἐπισκεφθείς τήν Μόσχαν κατά τά ἔτη 1636 καί 1638 ὡς ἀπεσταλμένος τοῦ προκατόχου αὐτοῦ Θεοφάνους, ἠδυνήθη νά κατανοήσῃ τήν μεγάλην σπουδαιότητα τοῦ βασιλείου τῆς Μόσχας διά πᾶσαν τήν ἐν πικρᾷ δουλείᾳ χειμαζομένην Ὀρθόδοξον Ἀνατολήν, καί διά τοῦτο ἀπεφάσισε νά ἐπικοινωνήσῃ πρός τήν Ἀρχήν τῆς Μόσχας οὐ μόνον διά γραμμάτων, ἀλλά καί αὐτοπροσώπως ἐπισκεπτόμενος αὐτήν ὡς Πατριάρχης, ὡς καί ὁ προκάτοχος αὐτοῦ Θεοφάνης. Οὕτω δέ ὁ Πατριάρχης Παΐσιος ἀπεδήμησεν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως μετά μεγάλης ἀκολουθίας κληρικῶν καί λαϊκῶν εἰς Μολδοβλαχίαν καί ἐξ αὐτῆς εἰς Μόσχαν, ἔνθα ἀφίκετο τῇ 27^ῃ Ἰανουάριου 1649, καταλύσας ἐν τῷ ἐν Κρεμλίνῳ Μοναστηρίῳ Τσούδωφ, τῇ δέ 4^ῃ Φεβρουάριου ἐγένετο δεκτός ὑπό τοῦ Τσάρου Ἀλεξίου μετ’ ἐκτάκτων τιμῶν, Ὅν προσεφώνησε διά μακρῶν.

Ἐπεσκέφθη ἀκολούθως τόν Πατριάρχην Μόσχας καί πάσης Ρωσίας Ἰωσήφ, καί τήν 2^αν Μαρτίου ἀπέστειλε γράμμα τῷ Τσάρῳ, δι’ οὗ καθίστα γνωστόν τόν διττόν σκοπόν τῆς ἐπισκέψεως Αὐτοῦ! δηλαδή ἐλεημοσύνην διά τόν Πανάγιον Τάφον καί ὑποστήριξιν εἰς τόν ἀγῶνα τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ ἐν δουλείᾳ εὑρισκομένου ἡμῶν Γένους.

Ὁ Πατριάρχης Παΐσιος ἐφρόνει ὅτι οἱ Κοζάκοι, οἱ ὁποῖοι με τάς ριψοκινδύνους ἐπιδρομάς κατά μῆκος τῆς Μαύρης Θαλάσσης παρηνόχλουν διαρκῶς τούς Τατάρους καί τούς Τούρκους, ἦταν μία ὑπολογίσιμος δύναμις, ἡ ὁποία τήν κατάλληλον στιγμήν θά ἠδύνατο νά δώσῃ τό τελικόν κτύπημα κατά τῶν Τούρκων, ἰδιαιτέρως ἐάν εὑρίσκοντο ὑπό τήν προστασίαν τῆς Μόσχας.

Κατά τά τέλη τοῦ 15^ου αἰῶνος, περιοχαί τινες ἐκ τῶν στεππῶν τῆς Οὐκρανίας ἐκατοικοῦντο ὑπό διαφόρων κοινοτήτων Κοζάκων ποικίλης προελεύσεως, οἱ ὁποῖοι ἐπεθύμουν τήν ἀνεξάρτητον ζωήν, τήν μή ὑπαγωγήν αὐτῶν εἰς τάς κυβερνήσεις κρατῶν, εἰς τά ὁποῖα ὑπάγοντο τά ἐδάφη αὐτά, μή ἀρνούμενοι ὅμως νά προσφέρουν τάς ὑπηρεσίας τῶν εἰς αὐτά.

Ἡ σημαντικωτέρα ἀπό αὐτάς ἦτο ἡ Zaporozkaja (τό στρατόπεδον τῶν Κοζάκων εἰς τήν πέραν τοῦ Δνειπέρου πλευράν), ἡ ὁποία ἐνεφανίσθη κατά τό μέσον τοῦ 16^ου αἰῶνος. Κατά τό ἔτος 1638 οἱ Κοζάκοι αὐτοί τοῦ Δνειπέρου, ἐξουσιαζόμενοι ὑπό τῶν Πολωνῶν ἀπώλεσαν μέρος τῶν προνομίων των, τά ὁποῖα ἀνέκτησαν μετά τήν πάροδον δέκα ἐτῶν, ταυτοχρόνως δέ ὁ ἀρχηγός αὐτῶν Bogdan Khmel’nickij, ἔλαβεν ὑπό τοῦ Βασιλέως τῆς Πολωνίας Jean – Casimir τόν τίτλον τοῦ Χατμάνου. Κατόπιν τούτου οἱ Κοζάκοι ἐστράφησαν πρός τούς Ρώσους ἐπιδιώκοντες τήν μετ’ αὐτῶν ἕνωσιν.

Διά τήν πραγματοποίησιν τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ ὁ Πατριάρχης, ἐν ᾧ εὑρίσκετο ἀκόμη εἰς τάς παραδουναβίους Ἡγεμονίας, συνῆψε σχέσεις καί ἦλθεν εἰς ἐπαφήν μετά τοῦ Χατμάνου τῶν Κοζάκων Bogdan Khmel’nickij, οὗτος δέ ἀπέστειλε εἰς Μολδαβίαν τόν συνταγματάρχην Siloujan Mouzelovskij διά να συνοδεύσῃ τόν Πατριάρχην εἰς τήν Vinica τῆς Λιθουανίας εἶτα δέ εἰς Κίεβον καί Μόσχαν.

Ὁ βαθύτερος σκοπός καί τό σχέδιον τοῦ Πατριάρχου Παϊσίου ἀπέβλεπεν εἰς τήν προσάρτησιν τῆς Οὐκρανίας εἰς τήν Μόσχαν καί ἐν συνεχείᾳ τήν ὑπαγωγήν τῆς Μολδαβίας ὑπό τήν προστασίαν τοῦ Τσάρου.

Τοιουτοτρόπως, ἡ Ρωσία, ἐπεκτείνοντας τά σύνορα αὐτῆς μέχρι τοῦ Δουνάβεως, θά ἐνισχύετο ἀπό τήν ἕνωσιν τῆς μετά τῶν λαῶν αὐτῶν καί θά ἤρχετο εἰς ἐπικοινωνίαν καί ἐπαφήν μετά τῶν ὑποδούλων Ὀρθοδόξων λαῶν. Ἡ σύμπραξις μετά τῶν λαῶν αὐτῶν θά συνέτριβε τήν Ὀθωμανικήν Αὐτοκρατορίαν, κατά συνέπειαν δέ, θά ἔβλεπεν ἐπιτέλους ἐλευθέραν τήν ἑαυτοῦ πατρίδα.

Διακατεχόμενος ὑπό τοιούτων μυχίων σκέψεων καί σχεδίων, πλήρης ἐνθουσιασμοῦ καί πατριωτισμοῦ, ἦλθεν εἰς ἐπαφήν μετά τοῦ Χατμάνου Khmel’nickij, εὐλογήσας τόν ἀγῶνα τῶν Κοζάκων ἐναντίον τῶν Πολωνῶν, προτρέψας τόν Χατμάνον, ἵνα τεθῇ ὑπό

τήν προστασίαν τοῦ Τσάρου καί προσφερθείς, ἵνα μεσιτεύσῃ πρός εὐόδωσιν αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ.

Ὁ Χατμάνος μετά τοῦ στρατεύματος αὐτοῦ ἐξουσιοδότησαν τόν Πατριάρχην διά τήν διαμεσολάβησίν Του, ἵνα τεθοῦν ὑπό τήν ἐξουσίαν τῆς Μόσχας, ἐκ τῆς ὁποίας ἐζήτουν βοήθειαν διά τόν ἐναντίον τῶν Πολωνῶν αὐτῶν πόλεμον.

Ὁ Παΐσιος φθάσας εἰς Μόσχαν, κατά τάς ἐπαφάς αὐτοῦ μετά τῶν ἀξιωματούχων καί αὐτοῦ τοῦ Τσάρου, ἀγωνίζεται διά τήν προώθησιν τῶν σχεδίων του.

Τήν 29^ην Ἰανουάριου 1649, ἐπισκέπτεται τόν Πατριάρχην ὁ γραμματεύς τῆς Δούμα καί, καθώς τόν ἐρωτᾷ διά τήν ὑγιείαν του καί τόν σκοπόν τοῦ ταξιδίου του, ὁ Παΐσιος θά ἀναφερθῇ εἰς τήν προσάρτησιν τῆς Οὐκρανίας εἰς τήν Μόσχαν.

Εἰς τάς ἐπερωτήσεις τοῦ γραμματέως τῆς Δούμας, ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ἐδήλωσεν ὅτι ἤκουσεν ἀπό τόν Bogdan Khmel’nickij νά λέγῃ, ὅτι Κιρκάσιοι μετά τήν σύναψιν εἰρήνης μετά τῶν Πολωνῶν, ἐν συνεργασίᾳ μετά τῶν Τατάρων τῆς Κριμαίας, διά τῆς Μολδαβίας καί Βλαχίας θά ἐβάδιζον ἐναντίον τῶν Τούρκων.

Κατά τήν 4^ην Φεβρουαρίου 1649 ὁ Τσάρος, παρουσίᾳ τῶν Βογιάρων καί τῶν Ἀξιωματούχων τῆς Αὐλῆς, θά ὑποδεχθῇ ἐν τῇ χρυσῇ αἰθούσῃ τοῦ Θρόνου τόν Ἕλληνα Πατριάρχην, αὐτός δέ ἐν τῇ προσφωνήσει Αὐτοῦ, ἀποκαλεῖ τόν Ἀλέξιον, κληρονόμον τοῦ Θρόνου τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, καλεῖ δέ αὐτόν, ἵνα λυτρώσῃ τούς Ἕλληνας, ὡς ἄλλος Μωϋσῆς ἐκ τοῦ ζυγοῦ τῶν Τούρκων.

Ἀλλ’ ὅμως ἐν Μόσχᾳ ὁ Ἕλλην Πατριάρχης δέν ἔλαβε τήν ποθητήν συμπαράστασιν διά τήν πρότασίν Του ὡς πρός τήν πραγμάτωσιν τῶν σχεδίων Του διά τήν ἀπελευθέρωσιν τῆς Πατρίδος Του.

Ἰδιαιτέρως εἰς τό θέμα τῶν Κοζάκων, ἡ στάσις τῆς Ρωσικῆς Κυβερνήσεως ἦτο ἀπολύτως ἀρνητική.

Ὁ Ρῶσος ἱστορικός Ν. Καπτέρεφ ἀναφέρει ὅτι ὁ Πατριάρχης Παΐσιος ἐδυσαρεστήθη τά μέγιστα ἐκ τῆς ἀρνητικῆς ἐκβάσεως αὐτῆς τῆς ἀποστολῆς.

Ἀναμφιβόλως, ὁ Πατριάρχης ἀπῆλθεν ἐκ τῆς Μόσχας μέ αἰσθήματα ἀνειπώτου πικρίας διά τήν στάσιν τῆς Ρωσικῆς Κυβερνήσεως εἰς τό ἑλληνικόν θέμα.

Ἡ συνεχής ἐμπόλεμος κατάστασις καί αἱ προστριβαί μετά Πολωνῶν, Λιθουανῶν καί Σουηδῶν καί πέραν τῶν φλεγόντων ἐσωτερικῶν της προβλημάτων, ὅπως εὐστόχως σημειώνει ὁ Ν. Καπτέρεφ, δέν ἐπέτρεπε εἰς τήν Ρωσίαν νά ἀναλάβῃ πολεμικήν δρᾶσιν κατά τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

Τοιοῦτον πόλεμον κατά τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας πρός ἀπελευθέρωσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς, χάριν τοῦ ὁποίου ὁ Παΐσιος μετά τόσου ζήλου καί πάθους εἶχεν ἐπιδοθῆ τοῖς πολιτικοῖς πράγμασι ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἦτο ἀδιανόητον διά τήν Ρωσίαν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ.

Τά μέν σχέδια τοῦ Πατριάρχου Παϊσίου πρός ἀποτίναξιν τοῦ Ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ, διά τῆς συνδρομῆς τῶν Κοζάκων καί τῆς Ρωσίας παρέμειναν ἀτελέσφορα, ἡ συμβολή τοῦ Παϊσίου διά τήν ἕνωσιν τῆς Οὐκρανίας μετά τῆς Ρωσίας εἶναι γεγονός ἀδιαμφησβήτητον, παρ’ ὅλην τήν προσπάθειαν ἀποσιωπήσεώς του σκοπίμως.

Ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Παΐσιος ὑπῆρξεν ὁ πρωτεργάτης καί ἔθεσε τάς βάσεις διά τήν ἕνωσιν τῆς Οὐκρανίας μετά τῆς Μόσχας.

Ἡ ἐπιμονή τοῦ Ἕλληνος Πατριάρχου διά τήν ὑλοποίησιν τῶν πολιτικῶν του σχεδίων ἦτο ἀνεξάντλητος. Ὁ Παΐσιος θά ἀρχίσει νέον κύκλον ὀχλήσεων καί πιέσεων πρός τόν Τσάρον, ἰδιαιτέρως δέ πρός τόν Πατριάρχην Μόσχας Νίκωνα, οὐχί βεβαίως διά γραμμάτων ἤ ἀγγελιοφόρων, ἀλλά διά γνωστῶν προσωπικοτήτων μεγάλου κύρους καί σεβασμοῦ, σπουδαίων Ἱεραρχῶν τῆς ἀνατολῆς, πού ἐπισκέπτονται τήν Μόσχαν.

Οἱ πνευματικοί ἡγέται τοῦ ὑποδούλου Ἑλληνισμοῦ, παρά τάς ἐπιμόνους των προσπαθείας ἀπέτυχον εἰς τόν ἀντικειμενικόν αὐτῶν σκοπόν, πού ἦτο ὁ πόλεμος τῆς Τσαρικῆς Ρωσίας κατά τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

Παρά ταῦτα, ἡ πνευματική ἡγεσία αὐτοῦ οὐδέποτε ἐγκατέλειψε τήν προσπάθειαν ἐνδυναμώσεως τῆς Ρωσίας διά τῆς ἑνώσεως αὐτῆς μετά τῆς Οὐκρανίας. Παΐσιος, Γαβριήλ, Βλάσιος, Ἀθανάσιος Πατελάρος, ἀργότερον ὁ Δοσίθεος, καί ἐν συνεχείᾳ πλῆθος Ἱεραρχῶν καί ἡγητόρων εἰργάσθησαν μετά πάθους διά τήν πολιτικήν ἐνίσχυσιν τῆς Ρωσίας, διότι εἰς τήν ἄνοδον τῆς Μόσχας ἐστήριξαν τάς ἐλπίδας αὐτῶν διά τήν ἀπελευθέρωσιν τοῦ Γένους.

Πατριάρχης Δοσίθεος

Μεταξύ τῶν μεγάλων φωτισμένων μορφῶν τοῦ 17^ου αἰῶνος, μέλος ἀδιαμφισβήτητον τυγχάνει ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Δοσίθεος.

Ἐγεννήθη τῇ 31^ῃ Μαΐου 1641 ἐν Ἀραχώβῃ τοῦ δήμου Φελλόης τῆς ἐπαρχίας Καλαβρύτων, ἐν Πελοποννήσῳ, ὑπαγομένης τότε ὑπό τήν Μητρόπολιν Κορίνθου. Ὁ πατήρ του Νικόλαος κατήγετο ἐξ Ἀραχώβης, ἡ δέ μήτηρ του Ἄννα ἐκ τῆς παρά τήν Ἀράχωβαν Ζεονίκης. Ὁ Μητροπολίτης Κορίνθου Γρηγόριος Γαλανός, ὁ ἐξ Ἀμυκλῶν, ἐγένετο ἀνάδοχος τοῦ Δοσιθέου, ὁ δέ πάππος τούτου Γρηγόριος ἐμόναζε τότε, ὑπό τό ὄνομα Γερμανός, ἐν τῇ παρά τήν Κόρινθον Μονῇ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. Ἀμφότεροι δέ οὗτοι ἐπροστάτευσαν τόν Δοσίθεον, ἐκπαιδευθέντα πιθανῶς ἐν τῇ εἰρημένῃ Μονῇ.

Χειροτονηθείς διάκονος ὑπό τοῦ Μητροπολίτου Κορίνθου Γρηγορίου, μετέβη τῷ 1657 εἰς Κωνσταντινούπολιν πρός εὕρεσιν θέσεώς τινος, ἐκεῖ δέ γνωρίσας τόν Πατριάρχην Ἱεροσολύμων Παΐσιον (1645-1660) προσελήφθη ἔκτοτε εἰς τήν ὑπηρεσίαν τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων, μεθ’ ἧς ἀδιασπάστως συνεδέθη. Εὐθύς δέ ἀπό τῶν πρώτων ἡμερῶν τοῦ νέου σταδίου του ὑπῆρξε μάρτυς τῶν μεγάλων ἀγώνων, οὕς διήγαγον οἱ Πατριάρχαι Ἱεροσολύμων ἐναντίον τῶν ἑτεροδόξων ὑπέρ τῶν προσκυνημάτων, ἰδιαιτέρως δέ παρηκολούθησεν ἐκ τοῦ σύνεγγυς τούς ἀγῶνας καί προσπαθείας τοῦ Πατριάρχου Παϊσίου πρός τάς πολιτικάς ἀρχάς τῆς Μόσχας ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Γένους.

Διάδοχος τοῦ Παϊσίου ἐξελέγη ἐν Κωνσταντινουπόλει ὁ Σιναΐτης Νεκτάριος (1661-1669), ὅστις προεβίβασε τόν Δοσίθεον εἰς Ἀρχιδιάκονον καί συμπαρέλαβε μεθ’ ἑαυτοῦ εἰς περιοδείας πρός συλλογήν ἐράνων ὑπέρ τοῦ Παναγίου Τάφου, ἤ καί μόνον ἀπέστειλεν αὐτόν, ὡς Ἔξαρχον εἰς περιοδείας, καθ’ ἅς πολλάκις περιέπεσεν εἰς χεῖρας λῃστῶν. Ὁ Νεκτάριος, μεγάλως ἐκτιμήσας τόν ζῆλον καί τήν ἱκανότητα τοῦ Δοσιθέου, ἐχειροτόνησεν αὐτόν Πρεσβύτερον καί τῇ 23^ῃ Σεπτεμβρίου 1666, μόλις τό 25^ον ἔτος τῆς ἡλικίας τοῦ ἄγοντα, Μητροπολίτην Καισαρείας, ἀνέθηκε δέ εἰς αὐτόν διαφόρους ἀποστολάς. Μετά τριετίαν ὁ Νεκτάριος παρῃτήθη, διάδοχος δ’ αὐτοῦ ὑπό τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει συνελθούσης συνόδου, τῇ 23^ῃ Ιανουάριου 1669, ἐξελέγη ὁ Δοσίθεος.

Ἰδού λοιπόν πεδίον λαμπρόν διά τόν φέρελπιν Πατριάρχην, ὁ ὁποῖος ἀνεδείχθη κατά πάντα ἄξιος τοῦ ἀξιώματος τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, μεγάλην καί ἔνδοξον ἀναπτύξας δρᾶσιν. Μεταβάς ἅμα τῇ ἐκλογῇ του εἰς Ἱεροσόλυμα, ἐπελήφθη τῆς ἀναδιοργανώσεως τῆς Ἀγιοταφιτικῆς Ἀδελφότητος. Ἐκδόσας περί αὐτῆς εἰδικάς διατάξεις, κατώρθωσε νά καταστήσῃ αὐτήν ἱκανήν, ὅπως διεξάγῃ τούς πολυυμνήτους ἀγῶνας ὑπέρ τῶν προσκυνημάτων τῆς Παλαιστίνης, ἀλλά ταυτοχρόνως ἐρρύθμισε καί τήν ἐσωτερικήν αὐτῆς ζωήν. Εὑρών δέ τό Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ὁ Δοσίθεος βεβαρημένον ὑπό χρέους, ἀνέλαβε μακράς περιοδείας ἀνά τάς Ἑλληνικάς καί λοιπάς Ὀρθοδόξους χώρας, ἐκτελῶν ταυτοχρόνως ἔργον εὐαγγελιστοῦ καί διδασκάλου. Ἐντεῦθεν δέ κατέστη πασίγνωστος, ἀπέκτησε μεγάλον κῦρος καί πρός αὐτόν κατέφευγον πᾶσαι αἱ Ἐκκλησίαι πρός ἐπίλυσιν μεγάλων ἐκκλησιαστικῶν ζητημάτων. Συλλέξας δέ ἱκανά χρήματα κατά τάς πρώτας περιοδείας του καί ἀποκτήσας κτήματα ἐκ δωρεῶν ὑπέρ τοῦ Παναγίου Τάφου, οὐ μόνον τά χρέη ἐξεπλήρωσεν, ἀλλά καί προέβη εἰς ἀνακαινίσεις τῶν προσκυνημάτων. Οὕτω δέ δι’ ἀγώνων ἀνεκδιηγήτων ἐναντίον τῶν Λατίνων, παρά τῶν ὁποίων δίς ἐκινδύνευσεν νά δολοφονηθῇ, κατώρθωσεν ὁ Δοσίθεος ν’ ἀνοικοδομήσῃ τόν ναόν τῆς Βηθλεέμ, τοῦ ὁποίου ἐτέλεσε τά ἐγκαίνια τῷ 1672.

Μαθητεύσας ὁ Πατριάρχης Δοσίθεος παρά τούς πόδας τοῦ πνευματικοῦ Αὐτοῦ Γαμαλιήλ, ἐνστερνίσθη καθ’ ὁλοκληρίαν τόν πόθον, τά πιστεύω καί τούς ἀγῶνας τοῦ Πατριάρχου Παϊσίου διά τήν ἐκ τῆς Ρωσίας ὑποστήριξιν εἰς τό ζήτημα τῆς ἀπευλευθερώσεως τοῦ Γένους ἀπό τόν Τουρκικόν ζυγόν, ἐστήριξε δέ καί αὐτός τάς ἐλπίδας Αὐτοῦ εἰς τό ξανθόν γένος. Μετά τήν πάροδον πεντήκοντα ἐτῶν, ἀναλαμβάνει ἱεράν ἐκστρατείαν πρός τούς ἐκεῖ κρατοῦντας ἐκλιπαρῶν τόν Τσάρον Μεγάλον Πέτρον.

Ὁ Πατριάρχης Δοσίθεος συνεχῶς ἐξώθει τόν Τσάρον, ἵνα ἀναλάβῃ ἀποφασιστικόν πόλεμον τῆς Ρωσίας κατά τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Οὐδέποτε ἔπαυσεν ἡ φροντίς αὐτοῦ, ἵνα καταστῇ ἡ Ρωσία ἰσχυρά καί ὑπολογίσιμος δύναμις.

Ἐν τῷ πνεύματι τούτῳ ἀπέστειλε μακροσκελεστάτην ἐπιστολήν τήν 2^αν Αὐγούστου 1700, συμβουλεύσας τόν Μέγαν Πέτρον, ἵνα συνάψῃ στενούς δεσμούς μετά τῶν Κοζάκων, ἐπαγρυπνῶν συνεχῶς ὁ Αὐτοκράτωρ, ἵνα μή οἱ Κοζάκοι ἀπωλέσωσιν τήν πολεμικήν αὐτῶν δεξιοτεχνίαν καί ἑτοιμότητα, διότι οὗτοι ἠδύναντο εἶναι συνεχής καί σοβαρά ἀπειλή διά τούς Τούρκους.

Ἡ Ρωσική Κυβέρνησις ὅμως οὐδέποτε ἔτρεφεν ἐμπιστοσύνην εἰς τούς Κοζάκους, διότι οὗτοι εἶχον συμμαχήσει μετά τῶν θανασίμων ἐχθρῶν τῆς Μόσχας, τούς Τατάρους. Ἡ ἑλληνική ὑπόθεσις, πέραν τῆς οἰκονομικῆς καί γενναιοδώρου φραστικῆς ὑποστηρίξεως ἐκ τῆς Μόσχας, ἀντεμετωπίζετο διά σκεπτικισμοῦ καί ἀφαντάστου ὑστεροβουλίας.

Ὁ Πατριάρχης Δοσίθεος ἐπί τεσσαράκοντα ἔτη, ἀπό τόν Νοέμβριον τοῦ ἔτους 1667, Μητροπολίτης ἔτι Καισαρείας τῆς Παλαιστίνης, μέ κίνδυνον τῆς ζωῆς αὐτοῦ εἰργάσθη ὡς μυστικός πράκτωρ τῶν Ρώσων, διότι ἀκολουθῶν τά σχέδια τῶν προκατόχων αὐτοῦ Παϊσίου καί Νεκταρίου, ὁραματίζετο μίαν ἰσχυράν Ρωσίαν, ἡ ὁποία θά ἐβοήθει τούς Ἕλληνας πρός ἀπαλλαγήν αὐτῆς ἐκ τῆς πικρᾶς Ὀθωμανικῆς δουλείας.

Τήν δρᾶσιν του ταύτην ὁ Δοσίθεος ἐθεώρει ὡς καθῆκον Αὐτοῦ πρός τήν Ρωσίαν, τήν Ὀρθοδοξίαν, τόν Θεόν καί ὅλως ἰδιαιτέρως πρός τήν ἑαυτοῦ χειμαζομένην πατρίδα, καθ’ ὅλην δέ τήν διάρκειαν τῆς βασιλείας τοῦ Μεγάλου Πέτρου ὑπῆρξεν ὁ ἐπίσημος σύμβουλος καί καθοδηγητής τῶν Ρώσων πρεσβευτῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει.

Ἤλπιζεν ὁ Δοσίθεος, ὅτι ὁ Μ. Πέτρος τῆς Ρωσίας ἔμελλε νά ἀπελευθερώσῃ τούς Ἕλληνας ἀπό τῶν Τούρκων, ὅθεν ἀνυπολογίστους παρέσχεν εἰς αὐτόν πολιτικάς ὑπηρεσίας.

Χωρίς νά παύσῃ τήν ἄλλως ἀξιοθαύμαστον δρᾶσιν του, τήν ἵδρυσιν τῶν σχολείων ἐν Μόσχᾳ καί ἀλλαχοῦ καί τυπογραφείων, τήν ἔκδοσιν ὀγκωδεστάτων τόμων, περιεχόντων ἀρχαῖα συγγράμματα, καί χωρίς νά παύσῃ τάς διαρκεῖς περιοδείας του, ὅλην τήν προσοχήν του ἐφεξῆς εἶχεν ἐντεταμένην εἰς τά ζητήματα τῶν Ἁγίων Τόπων. Τόμον δέ ὁλόκληρον δύναται ν’ ἀποτελέσῃ ἡ ἀφήγησις τῶν σχετικῶν ἐνεργειῶν του. Τῇ 7^ῃ Φεβρουαρίου 1707, μόλις καταφθάσας τό 66^όν ἔτος τῆς ἡλικίας του, ἀπεβίωσεν ὁ μέγας Πατριάρχης ἐν τῷ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἀγιοταφιτικῷ Μετοχίῳ. Τριάκοντα καί ὀκτώ ἔτη χρηματίσας Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ὁ Δοσίθεος, οὐδέ δύο ὁλόκληρα ἔτη διέμεινεν ἐν Ἱεροσολύμοις, τετράκις μόνον μεταβάς ἐκεῖ (1971, 1675, 1678, 1683). Καί τήν μέν πρώτην φοράν ἀνῳκοδόμησε τόν Ναόν τῆς Βηθλεέμ, τήν δευτέραν τήν Μονήν τῆς ἁγίας Θέκλης, τήν τρίτην, τήν Μονήν τοῦ προφήτου Ἠλιοῦ, τήν τετάρτην τήν Μονήν τοῦ ἁγίου Σάββα. Διαρκῶς ἀγωνιζόμενος ὑπέρ τοῦ Παναγίου Τάφου καί περιοδεύων ἀνέπτυξε μεγίστην δρᾶσιν ἐν τῇ καθ’ ὅλου Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ, ταύτην δ’ ἐνίσχυσε διά τῶν πολυτίμων συγγραμμάτων, ἅτινα ἐδημοσίευσε.

 

Ἡ Συνθήκη τοῦ Ὄρους Σινᾶ καί ὁ Ἀχτιναμές τοῦ Ὀμάρ Ἴμπν Χατάπ ὡς πηγαί τῶν προνομίων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου διά τῶν ὁποίων ἐπεβίωσε τό ρωμαίηκον Γένος.

Εἰς ὅλους τούς αἰῶνας τῆς Ἱστορίας τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἱ Ἅγιοι Τόποι κατεῖχον σπουδαιοτάτην θέσιν εἰς ἅπαντας τούς χριστιανικούς λαούς. Τά ἱερά τῆς πίστεως ἡμῶν σεβάσματα συνεκίνουν βαθύτατα τάς καρδίας τῶν πιστῶν. Ὁ διάπυρος πόθος καί ἡ ἀγάπη τῶν χριστιανικῶν λαῶν πρός τήν ἁγίαν Γῆν, ἰδιαιτέρως κατανοεῖται, ἀφ’ ὅτου ὁ πρῶτος χριστιανός αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (Βυζαντίου) Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας καί ἡ μακαρία μήτηρ αὐτοῦ Ἑλένη, κινούμενοι ἐξ ἐνθέου ζήλου, διά νά ἐξάρουν τά τρία κυριώτερα γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τήν Γέννησιν, τήν Ἀνάστασιν καί τήν Ἀνάληψιν, ἵδρυσαν κατά τόν Δ’ αἰῶνα ἐπί τῶν καθηγιασμένων ὑπό τῶν γεγονότων τόπων, μεγαλοπρεπεστάτους Ναούς, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν τά σπουδαιότερα καί καλλιτεχνικότερα ἔργα τῆς Βυζαντινῆς Ἀρχιτεκτονικῆς ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γῇ.

Τό ὑψηλόν καί ἀξιομίμητον παράδειγμα τοῦ μεγάλου ἐνδιαφέροντος ὑπέρ τῶν Ἁγίων Τόπων τῶν θεοστέπτων αὐτῶν βασιλέων, ἀκολουθοῦν καί οἱ διάδοχοι αὐτῶν εὐσεβεῖς βασιλεῖς κατά τούς ἑπομένους αἰῶνας. Ἀλλά κατά τάς ἀρχάς τοῦ Ζ’ αἰῶνος ἡ ἔνδοξος καί πλουσία πόλις τῆς Ἀνατολῆς Ἱερουσαλήμ, τήν ὁποίαν ἡ γενναιοδωρία τῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατόρων ἀπό τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ἐπί τριακόσια ἔτη κατεκόσμησεν μέ μεγαλοπρεπεῖς ναούς καί φιλανθρωπικά ἱδρύματα, κλίνει τό αὐτῆς γόνυ ἔμπροσθεν τῶν ὀρδῶν τοῦ Πέρσου Βασιλέως Χορσρόη. Ὁ Αὐτοκράτωρ Ἡράκλειος, ἐκστρατεύσας κατά τῶν Περσῶν θριαμβικῶς, ἐπιστρέφει φέρων μεθ’ ἑαυτοῦ καί τόν ὑπό τῶν Περσῶν συληθέντα Τίμιον Σταυρόν, τόν ὁποῖον μεγαλοπρεπῶς ὑψώνει ἐπί τοῦ Φρικτοῦ Γολγοθᾶ.

Ἑπτά ἔτη μετά τήν ἀναχώρησιν τῶν περσικῶν στρατευμάτων ἐκ τῆς βορείου  Παλαιστίνης, τό νότιον μέρος αὐτῆς καταλαμβάνεται ὑπό τῶν Ἀράβων. Τό ἔτος 635 ὑποκύπτει ἡ Δαμασκός, καί αἱ ἄλλαι πόλεις τῆς Παλαιστίνης παραδίδονται ἡ μία κατόπιν τῆς ἄλλης διά συνθήκης. Αἱ λεγεῶνες τοῦ Ἡρακλείου τρέπονται εἰς φυγήν. Τόν Νοέμβριον τοῦ ἔτους 636 κατά τήν ἐσχάτην μάχην πλησίον τοῦ ποταμοῦ Ἰαρμούκ μεταξύ Βυζαντινῶν καί Ἀράβων, τά βυζαντινά στρατεύματα ἐνικήθησαν κατά κράτος καί διεσκορπίσθησαν. Αἱ συνεχεῖς ἧτται τοῦ Ἡρακλείου ἠνάγκασαν αὐτόν, ἵνα ἐγκαταλείψῃ τήν Συρίαν καί τήν Παλαιστίνην καί ἀναχωρήσει διά τήν Κωνσταντινούπολιν. Φοβούμενος δέ, μήπως ἐν τῷ μεταξύ καμφθῇ ἡ ἀντίστασις τῆς Ἱερουσαλήμ, ἠθέλησε νά σώσῃ τουλάχιστον τόν Τίμιον Σταυρόν, τόν ὁποῖον μέ τόσον μόχθον ἐπανέκτησε. Παρέλαβε τόν Τίμιον Σταυρόν ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ Πατριάρχου Σωφρονίου, τόν ὁποῖον πρό πέντε μόλις ἐτῶν παρέδωσεν εἰς τήν ἁγίαν Πόλιν, καί κατηυθύνθη διά ξηρᾶς εἰς Κωνσταντινούπολιν. «Ἡράκλειος», γράφει ὁ χρονογράφος Θεοφάνης, «τήν Συρίαν καταλιπών ὡς ἀπελπίσας, ἄρας καί τά Τίμια Ξύλα ἀπό Ἱερουσαλήμ εἰς Κωνσταντινούπολιν ἀπῄει».

Ὁ Πατριάρχης Σωφρόνιος προητοίμασε τήν πόλιν διά τήν ἀντίστασίν της. Ἡ πολιορκία διήρκεσε τέσσερις μῆνας, ἀλλά ἦτο ἀδύνατος ἡ μέχρι τέλους ἄμυνα. Αἰσθανόμενος ὅτι πᾶσα ἐλπίς ἀπώλετο καί ὅτι ὁ αὐτοκράτωρ Ἡράκλειος οὐδεμίαν βοήθειαν ἠδύνατο νά ἀποστείλῃ, προετίμησεν τήν ἑκουσίαν παράδοσιν τῆς Ἱερουσαλήμ, ὑπό τόν ὅρον νά ἔλθῃ αὐτοπροσώπως ὁ ὕπατος ἡγέτης τῶν Ἀράβων Χαλίφης Ὀμάρ Χατάπ, ἀνήρ τοῦ ὁποίου ἡ μετριοπάθεια ἦτο γνωστή, ἵνα παραλάβῃ τήν πόλιν καί προσυπογράψῃ τήν συνθήκην τῆς παραδόσεως, διά νά λάβῃ τά προνόμια, τά ὁποῖα παρεῖχον οἱ Ἄραβες εἰς τάς χριστιανικάς πόλεις πού παρεδίδοντο ἑκουσίως.

Ὁ Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος, Αὐτοκράτωρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως (911-959) ἀναπτύσσοντας σαφέστερα τά περί τῆς παραδόσεως τῆς Ἱερουσαλήμ εἰς τόν ὕπατον ἡγέτην τῶν Ἀράβων, Χαλίφην Ὀμάρ Χαττάπ, διά συνθήκης, ἐπαινεῖ τόν θεῖον ζῆλον, τήν περίνοιαν καί πρόνοιαν τοῦ Πατριάρχου Σωφρονίου διά τούς Ἁγίους Τόπους, διότι παρέδωσε τήν πόλιν οὐχί εἰς τούς στρατηγούς, ἀλλά εἰς αὐτόν τόν Χαλίφην προσωπικῶς, προσκαλῶν αὐτόν ἐκ Μεδίνης, πρός πλήρη ἐξασφάλισιν ἐν τῷ μέλλοντι, τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Παλαιστίνης.

Προηγήθη τῆς μεταξύ τῶν δύο ἀνδρῶν συνθήκης, γενική προκήρυξις τοῦ Χαλίφου πρός τούς κατοίκους τῶν Ἱεροσολύμων, ἡ ὁποία ἐγράφη κατά τό 15^ον ἔτος τῆς Ἐγείρας. Ἡ προκήρυξις αὕτη ἐξησφάλιζεν εἰς τούς κατοίκους πλήρη θρησκευτικήν ἐλευθερίαν ἀντί ἐτησίου κεφαλικοῦ φόρου (δζιδζιά), καθώς διασῴζει ἐν τοῖς περιφήμοις χρονικοῖς αὐτοῦ ὁ Ἄραψ ἱστορικός καί νομοδιδάσκαλος Ἐλ Ταμπαρῆ (839-922 μ.Χ.).

Εἰς τήν προκήρυξιν αὐτήν γίνεται ἀπαρίθμησις ὅλων τῶν δικαιωμάτων πάντων τῶν χριστιανῶν κατοίκων τῆς Ἱερουσαλήμ. Αἱ ἐκκλησίαι δέν θά καταληφθοῦν, οὐδέ θά ὑποστοῦν μείωσιν, οἱ σταυροί των δέν θά ἀφαιρεθοῦν, καί οὐδείς ἐξ αὐτῶν θά τιμωρηθῇ. Ἐπικαλεῖται στό τέλος διά τῆς προστασίας τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἀποστόλου Του καί τῶν χαλιφῶν, τήν ἐξασφάλισιν τῆς προσφορᾶς, ἐφ’ ὅσον καταβάλληται ὑπ’ αὐτῶν ὁ νενομισμένος φόρος.

Τό σύστημα αὐτό τῶν προκηρύξεων πρός τούς Χριστιανούς εἶχεν ἐφαρμόσει πρῶτον ὁ Προφήτης καί ἐν συνεχείᾳ οἱ διάδοχοι αὐτοῦ, Ἀμπού Μπεκίρ, Ὀμάρ, Ὀσμάν καί Ἀλῆ, καί εἶχε σταλεῖ ἤδη εἰς τούς χριστιανούς τῆς Συρίας, Παλαιστίνης, Αἰγύπτου ἀλλά καί ἄλλων χωρῶν. Τοιούτου εἴδους ἔγγραφα ἐπιβάλλει καί συνιστᾷ ὁ ἱερός νόμος τοῦ Ἰσλάμ, διά τῶν ὁποίων κηρύσσεται ἡ ἐλευθερία τῆς συνειδήσεως καί δίδεται ὑπόσχεσις περί διαφυλάξεως ὅλων τῶν δικαιωμάτων τῆς Ἐκκλησίας καί ἐξήγησις τῆς κατακτήσεως, ἡ ὁποία κατά τόν ἱερόν αὐτῶν νόμον δέν ἀποβλέπει εἰς τόν βίαιον ἐξισλαμισμόν. Τό σύστημα αὐτό τῶν προκηρύξεων ἠκολούθησαν οἱ Σελτζοῦκοι καί οἱ Ὀθωμανοί.

Ὁ νομομαθής Νικόλαος Ἐλευθεριάδης ἀναφέρει ὅτι ἡ διαφύλαξις ὑπό τῶν Ἀράβων ἱστορικῶν αὐτῶν τῶν προκηρύξεων βοηθᾷ τούς ἐρευνητάς, διά νά ἀντλήσουν πληροφορίας ἐκ σοβαρῶν πηγῶν διά τήν θέσιν τῶν χριστιανῶν εἰς τάς μουσουλμανικάς χώρας, συμπληρώνοντας ὅτι ἡ συνθήκη τοῦ Ὄρους Σινᾶ στήν οὐσία δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, εἰ μή ἡ πανηγυρική προκήρυξις τοῦ Προφήτου πρός ἅπαντας τούς χριστιανούς.

Ἔφθασε, τῷ ὄντι, ὁ Χαλίφης εἰς τό Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν καί ἡ στιγμή τῆς συνθηκολογήσεως. Ἐκ μέρους τῶν Ἀράβων ὁ μόνος ἁρμόδιος πρός διαπραγμάτευσιν τῶν ὅρων τῆς συνθήκης ἦτο ἀναντιρρήτως ὁ Χαλίφης Ὀμάρ. Ἐκ μέρους τῶν Βυζαντινῶν ὅμως; Τήν πολιορκηθεῖσαν Πόλιν εἶχον ἐγκαταλείψει αἱ πολιτικαί καί στρατιωτικαί ἀρχαί, αἱ μόναι δικαιωματικῶς ἀρχαί τοῦ δημοσίου δικαίου πρός πραγματοποίησιν διαπραγματεύσεων καί ἐν τῇ παρούσῃ περιπτώσει νά ἀντιπροσωπεύσουν τόν Αὐτοκράτορα κατά τήν ὑπογραφήν τῆς συνθήκης μετά τοῦ Χαλίφου.

«Ἀλλά διαφορετικά σκέπτεται τό Ἰσλάμ ὡς πρός τό θέμα τοῦτο», γράφει ὁ διάσημος νομομαθής Ν. Ἐλευθεριάδης. «Ἡ πολιτεία τοῦ Ισλάμ εἶναι ἡ Ἐκκλησία καί ἑπομένως ὡς Ἐκκλησία μόνο μέ τήν Ἐκκλησία θά διαπραγματεύονταν τούς ὅρους τῆς συνθήκης. Κατά τό Ἰσλάμ, ὁ Πατριάρχης ὡς ἀρχηγός τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ἑπομένως ὁ πραγματικός καί φύσει Ἐθνάρχης τῆς φυλῆς τῶν Χριστιανῶν εἶναι ὁ μόνος πού τούς ἀντιπροσωπεύει καί μπορεῖ νά διαπραγματευθεῖ καί συνεννοηθεῖ μετά τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς δικῆς του Ἐκκλησίας. Τήν ἀρχή αὐτή, τήν ὁποία ἀκολούθησε ὁ Χαλίφης Ὀμάρ Χατάπ, σύμφωνη μέ τίς ἀρχές τοῦ Κορανίου καί τήν διδασκαλία τοῦ Προφήτου, βλέπουμε νά ἐφαρμόζεται πάντοτε σέ ὅλες τίς παρόμοιες περιστάσεις, ὅπως καί κατ’ αὐτήν τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης».

 

Ἡ συνθήκη τοῦ Χαλίφου Ὀμάρ ἔχει καί αὐτό τό ἰδιαίτερον γνώρισμα, ὅτι ἀποτελεῖ συνθήκην, ἡ ὁποία συνεφωνήθη οὐχί μόνον ὑπό τοῦ Χαλίφου, ἀλλά καί ἐκ τοῦ συμβουλίου τῶν Ἀσχάμπ, εἶδος «μαθητῶν τοῦ Κυρίου», οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν ἐπιστήθιοι φίλοι καί ἀχώριστοι σύντροφοι τοῦ Προφήτου, καί ἡ ὁποία εἶχεν ἐγκριθεῖ ὑπ’ αὐτοῦ, καί τῆς ὁποίας ἡ ὑποχρεωτική ἰσχύς δέν ἀφοροῦσε ἀποκλειστικῶς μόνον τό Ἀραβικόν κράτος, ἀλλά καί ὅλα τά Μουσουλμανικά Κράτη, τά ὑπάρχοντα καί τά ἐν τῷ μέλλοντι.

Πέντε ἔτη παρῆλθον ἀπό τόν θάνατον τοῦ Προφήτου καί δεκαπέντε ἀπό τήν φυγήν αὐτοῦ ἐκ τῆς Μέκκας τήν 17^ην Ἰουλίου τοῦ ἔτους 622 μέχρι τήν συνομολόγησιν τῆς συνθήκης, καί δι’ αὐτῆς πιστοποιεῖται γεγονός μεγάλης σημασίας διά τούς Χριστιανούς, ἐν ᾧ ὅτε εὑρίσκετο ἐν τῇ ζωῇ, εἶχεν ὁ ἴδιος παραχωρήσει τά ἴδια προνόμια διά τῆς συνθήκης Ὄρους Σινᾶ, θέτων τήν προσωπικήν αὐτοῦ σφραγῖδα διά τῆς χειρός αὐτοῦ. Ἡ συνθήκη αὕτη ὑπῆρξεν ὁ κύριος ὁδηγός διά τόν Χαλίφην Ὀμάρ καί τήν παρευρισκομένην ὁμήγυριν τῶν Ἀσχάμπ.

Ἐπί τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, ὁ Ρωμαῖος Πατριάρχης τῆς Ἱερουσαλήμ Σωφρόνιος ἐκπροσωπῶν τό «βασιλικόν γένος τῶν Ρωμαίων» διεπραγματεύθη μέ εὐνοϊκούς ὅρους τήν παράδοσιν τῆς Ἁγίας Πόλεως διά τούς χριστιανούς καί τά προσκυνήματα. Μόλις ἡ συνθήκη ὑπεγράφη καί ἔλαβεν αὐτήν εἰς τάς χεῖρας αὐτοῦ ὁ Πατριάρχης, ἠνοίγησαν αἱ πύλαι τῆς πόλεως διά τόν χαλίφην καί μετά τῆς συνοδείας τοῦ Πατριάρχου, εἰσῆλθον εἰς τήν Ἁγίαν Πόλιν.

Διά τῆς συνθήκης αὐτῆς ἀνεγνωρίσθη ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων ὡς ὁ ἐθνάρχης καί πνευματικός ἀρχηγός ἁπάντων τῶν Ὀρθοδόξων χριστιανῶν, τῶν εὑρισκομένων ἐντός τῶν ὁρίων τῆς Παλαιστίνης, τῶν ἀνηκόντων εἰς τό βασιλικόν γένος τῶν Ρωμαίων καί ὁ κυρίαρχος τῶν Ἱερῶν Προσκυνημάτων. Ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Τάφου, καί ὁ τῆς Γεννήσεως ἐν Βηθλεέμ, καθώς καί ἅπαντα τά Μοναστήρια, τά ὑπαγόμενα εἰς τήν δικαιοδοσίαν αὐτοῦ, ἐντός καί ἐκτός τῆς Ἱερουσαλήμ, ἀσφαλίζονται καί καθίστανται ἀπαραβίαστα καί ἅπαντες οἱ προσκυνηταί, Φράγκοι, Κόπται, Ἀρμένιοι, Συριᾶνοι καί ἄλλοι ὑποχρεοῦνται νά ὑποτάσσονται εἰς τόν Πατριάρχην, καθείς δέ ἐξ αὐτῶν νά δίδῃ κατά τήν ἐπίσκεψιν αὐτοῦ ἑνός δραμίου ἄργυρον, ἵνα διά τῆς περιέργου αὐτῆς φορολογίας ἀναγνωρίσῃ τόν ἰδιοκτήτην τῶν Ἁγίων Τόπων. Ἐν τῇ συνθήκῃ ταύτῃ ρητῶς χαρακτηρίζονται τά προνόμια τά ὑπό τοῦ Προφήτου δοθέντα, ὡς προνόμια δοθέντα εἰς ἅπαν τό βασιλικόν ἔθνος τῶν Ρωμαίων.

«Τό γάρ βασιλικόν ἔθνος ἔλαβε χάριν παρά τοῦ Τιμίου καί ἀγαπητοῦ Προφήτου, τοῦ παρά τοῦ Θεοῦ ἀπεσταλμένου καί ἐτιμήθησαν οὗτοι καί τά προνόμια τῶν τῇ σφραγῖδι τῆς τιμίας αὐτοῦ χειρός καί ἐπρόσταξαν νά ἔχωσιν εὔνοιαν καί ἀσφάλειαν. Οὕτω λοιπόν καί ἡμεῖς οἱ πιστοί εὐεργετοῦμεν αὐτούς πρός τιμήν τοῦ εὐεργετήσαντος ἡμᾶς» .

Διά τῶν λόγων αὐτῶν περιτράνως ἀποδεικνύεται ὅτι ὄχι μόνον τό Ὄρος Σινᾶ διά τῆς συνθήκης τῆς δοθείσης εἰς τούς μοναχούς του ἔλαβε τήν εὔνοιαν τοῦ Προφήτου, ἀλλά καί ἅπαν τό βασιλικόν ἔθνος τῶν Ρωμαίων. Ἡ συνθήκη λοιπόν τοῦ Ὀμάρ Χατάπ χαρακτηρίζεται ὡς ἑρμηνευτική πρᾶξις, ἡ ὁποία ἑρμηνεύει μέ αὐθεντικόν τρόπον καί ἐπεξηγεῖ τήν συνθήκην τοῦ Προφήτου Μωάμεθ, ἐπί τῆς ὁποίας εἶχεν ἐπιθέσει τήν σφραγῖδα τῆς «τιμίας χειρός του» καί γίνεται ἀπαρχή καθεστῶτος, τό ὁποῖον ἐγένετο σεβαστόν καί ἐτηρήθη εἰς τούς μετέπειτα αἰῶνας ὑπό πάντων τῶν Μουσουλμάνων, Ἀράβων καί Ὀθωμανῶν.

Τό καθεστώς τό δημιουργηθέν ὑπό τοῦ περιφήμου Ἀχτιναμέ, ἡ συνθήκη τοῦ Χαλίφῃ Ὀμάρ Χατάπ, ἐγένετο ἡ μεγάλη καί κυρία βάσις τῆς διεθνοῦς ἰσχύος ἐμπεδώσεως καί κύρους τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαίων, ὅπως ἀποδεικνύει ἡ διοίκησις τῶν μωαμεθανῶν ἡγεμόνων καί σουλτάνων, ἡ συμπεριφορά των πρός χριστιανικούς λαούς πού ἐκυβέρνων, καί οἱ σχέσεις αὐτῶν πρός τά χριστιανικά κράτη τῆς Ἀνατολῆς καί κυρίως πρός τό Βυζαντινόν, τοῦ ὁποίου διαδόχους ἐθεώρουν τούς ἑαυτούς των οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ὀσμάν μετά τό 1453.

Ὁ Μέγας Χαρτοφύλακας τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καί Ὑπομνηματογράφος τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων, Μανουήλ Γεδεών, εἰς τό ἔργον αὐτοῦ «ΒΡΑΧΕΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΗΜΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ», τυπωθέν τῷ ἔτει 1909 ἐν τῇ Πόλει, περιγράφει τά δίκαια καί προνόμια τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν Βυζαντινήν Περίοδον καί προσθέτει ὅτι κατάστασις αὕτη τῆς Ἐκκλησίας ὑπό τούς Βυζαντινούς αὐτοκράτορας συνεχίζεται σχεδόν ὑπό τάς σουλτανικάς δυναστείας.

Πρό τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως, οἱ Τοῦρκοι σουλτᾶνοι ἦσαν ἤδη κύριοι πολλῶν μερῶν τῆς ὑπό τούς βυζαντινούς Ἀνατολῆς, καί αὐτήν τήν συμπεριφοράν πού εἶχον ἐνστερνιστεῖ πρός τούς Ἕλληνας καί τούς χριστιανούς οἱ πολυώνυμες ἀνά τήν Ἀσίαν τουρκικές καί προηγουμένως ἀραβικές δυναστεῖες, τήν ἰδίαν ἀπεδέχθησαν οἱ προπάτορες τοῦ Σουλτάνου Μωάμεθ, ἀλλά καί αὐτός καί οἱ διάδοχοι αὐτοῦ.

«Περιττόν, ἵνα ἐπανατυπώσωμεν ἐνταῦθα», λέγει ὁ Μανουήλ Γεδεών, «τό περιλάλητον ἔγγραφον ἐκεῖνο τοῦ Ὀμάρ Χατάπ, τόν Ἀχτιναμέν, τοῦ 637, δοθέντα τῷ τῆς Ἁγίας Γῆς Πατριάρχῃ Σωφρωνίῳ, παραδόντι τῷ Ὀμάρ τήν Ἁγίαν Πόλιν, καθ’ ὅν ἔδιδε «πᾶσαν ἐμπιστοσύνην ἐπ’ αὐτῶν καί ἐπί τῶν ναῶν αὐτῶν καί ἐπί πάντων τῶν τήν αὐτῶν δεσποτείαν προσκυνημάτων».

Ὁ σουλτᾶνος Μωάμεθ ὁ Πορθητής, συνεχίζων τάς παραδόσεις τῶν πρό αὐτοῦ σουλτάνων καί σεβόμενος παρελθόν ὀκτακοσίων ἐτῶν, κατά τήν διάρκειαν τῶν ὁποίων πλεῖστοι Μωαμεθανοί ἡγεμόνες ἐσεβάσθησαν τά ἐκκλησιαστικά προνόμια καί δίκαια, τά ἀπεδέχθη ὅπως καί οἱ διάδοχοί του, ἐξ αἰτίας καί τοῦ πρός αὐτόν σεβασμοῦ τους, εἶτα δέ, διά διεθνῶν συνθηκῶν ἐκύρωσαν τήν ἐξάσκησιν καί λειτουργίαν ὅλων τῶν δικαίων, πού ἀναφέρονται εἰς τά Βεράτια τῶν Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν καί τῶν Ἀρχιερέων.

Ἅπαντες οἱ Μητροπολῖται καί Ἐπίσκοποι τῶν κυριευμένων ὑπό τῶν Ἀράβων, Μωαμεθανῶν καί Ὀθωμανῶν ὕστερον χωρῶν, εἶχον ἅπαντα τά ἐκκλησιαστικά αὐτῶν δίκαια καί τοῦτο ἀποδεικνύει ἡ χειροτονία Ἀρχιερέων ὑπό τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως καί ἡ ἀποστολή των εἰς τάς χώρας αὐτάς. Οὐδέποτε δέ ἐτέθη ὑπό ἀμφισβήτησιν ἡ ὑπό τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην κανονική αὐτῶν ὑποταγή. Ἐν παντί τόπῳ ἀνεγνωρίζοντο τά δίκαια αὐτά καί οὐδέν ἐμπόδιον δέν ἔθετον οἱ σουλτᾶνοι εἰς τήν ἐξάσκησιν τῶν δικαίων τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ὁ πρωθιεράρχης εἶχε τήν ἕδραν του εἰς πρωτεύουσαν ξένου κράτους, τοῦ Βυζαντινοῦ δηλονότι, καί ἐκ τῆς ὁποίας ἐξασκεῖτο ἡ δικαιοδοσία αὐτοῦ εἰς ἐπαρχίας ὑποκειμένας εἰς σουλτάνους οὐχί πάντοτε φιλικά προσκειμένους πρός τούς βυζαντινούς αὐτοκράτορας.

Ὁ σεβασμός τῶν σουλτάνων πρός τούς Οἰκουμενικούς Πατριάρχας ἀποδεικνύεται ἐκ τῆς στάσεως αὐτῶν ἔναντι τῶν Μητροπολιτῶν ἐκείνων τῶν πόλεων, ἔνθα ἐγκαθίστων τά βασίλεια αὐτῶν. Ἐν ᾧ εἶχον καταστήσει πρωτεύουσαν τοῦ κράτους των ἀπό τό ἔτος 1328 τήν Προῦσαν καί ἀπό τό ἔτος 1361 τήν Ἀδριανούπολιν, οὐδέποτε ἀπαίτησαν ἀπό τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην ἀνεξάρτητοποίησιν οἱ Μητροπολῖται Προύσης καί Ἀδριανουπόλεως. Ἀπεναντίας, ὁ Μητροπολίτης Προύσης Νικόλαος καλεῖται συνοδικός εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν ἀπό τό ἔτος 1327 μέχρι καί τό ἔτος 1331 καί ἕτερος Μητροπολίτης Προύσης συνοδικός τό ἔτος 1347. Ἐπίσης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Φιλόθεος, χειροτονεῖ τόν Ἰούνιον τοῦ ἔτους 1356 τόν Μητροπολίτην Ἀνδριανουπόλεως, καί ἐν συνεχείᾳ καλεῖ αὐτόν συνοδικόν μέχρι τό ἔτος 1367. Κατά τό ἔτος 1401 ἐκλέγεται καί ἕτερος Ἀδριανουπόλεως. Διαμένουν ἀμφότεροι, Προύσης δηλαδή καί Ἀδριανουπόλεως, διαρκῶς σχεδόν εἰς πρωτευούσας ξένου κράτους, καί οἱ σουλτᾶνοι τό ἀποδέχονται, διότι ἐπιβάλλεται ἐκ τῶν δικαίων τῆς Ἐκκλησίας, καί με τό αὐτό πνεῦμα ἐπέτρεπον καί Ἀρχιερεῖς ἄλλων πόλεων τῆς δεσποτείας των, ἵνα μεταβαίνωσιν εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν ὡς μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.

Ὑπερβαίνων ἅπαντας τούς πρό αὐτοῦ σουλτάνους, ἀλλά καί τούς μετ’ αὐτόν, ἐπιθυμῶν δέ ἵνα κηρύξῃ τόν ἑαυτόν αὐτοῦ ὑπερασπιστήν τῆς πίστεως τῶν ὑπηκόων του, ὁ Μουράτ ὁ Β’ διέταξεν ὅλους τούς ὑπ’ αὐτόν Ὀρθοδόξους καί Ἕλληνας ἐν Μακεδονίᾳ, Θρᾴκῃ, Θεσσαλίᾳ καί Μικρᾷ Ἀσίᾳ, ἵνα μή ἀποδεχθῶσιν τήν ἀπόφασιν τῆς Φλωρεντιανῆς Συνόδου τό ἔτος 1439.

Σεβαστά καί ἀνεπηρέαστα ἐθεώρει τά δίκαια τῆς Ἐκκλησίας ὁ Μωάμεθ ὁ Πορθητής, ὁ ὁποῖος ἀνεδείχθη προστάτης τῶν Πατριαρχικῶν Δικαίων, τιμῶν τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος, ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Πατριάρχου Γενναδίου, συγκρατῶν καί τά ἐπί τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν προνόμια τῆς Ἐκκλησίας. Λέγεται ὅτι κατά τήν συνθήκην μετά τῶν Ἐνετῶν ἀπαίτησε τήν ἀναγνώρισιν τῆς πνευματικῆς ἐξαρτήσεως τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων τῆς Βενετίας ἀπό τήν Μεγάλην τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν.

Ὁ σύγχρονος τοῦ Πορθητοῦ Γεώργιος Φραντζῆς μαρτυρεῖ ὅτι τῷ Πατριάρχῃ Γενναδίῳ Σχολαρίῳ ἐδόθησαν «ἐγγράφως προστάγματα μετ’ ἐξουσίας Βασιλικῆς ὑπογεγραμμένης κάτωθεν», ἀκολουθοῦντες τήν παλαιάν τάξιν τῶν παρελθόντων ἐμίρηδων καί σουλτάνων, οἱ ὁποῖοι ἐχορήγουν τοῖς Ἀρχιερεῦσι τῶν ἐπαρχιῶν τους συστατικά γράμματα ἤ βεράτια, γεγονός τό ὁποῖον ἀναφέρει καί ὁ ἐπίσημος Ἱστοριογράφος τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας Ἰωσήφ Χάμμερ.

Ἡ ὀνομασία βεράτιον ἀναφέρεται ἐν τῇ «Πατριαρχικῇ Ἱστορίᾳ Κωνσταντινουπόλεως» πρώτην φοράν κατά τήν ἐκλογήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Θεολήπτου τοῦ Α’ τοῦ ἀπό Ἰωαννίνων, «καί τῆς ὥρας ἔλαβε τό μπαράτιον καί ἦλθεν εἰς τήν Καθολικήν Ἐκκλησίαν», κατά τό ἔτος 1513. Τά βεράτια ἀνανεοῖντο κατά τήν ἄνοδον εἰς τόν θρόνον τῆς Αὐτοκρατορίας νέου σουλτάνου. Ρητῶς δέ ἀνεφέρετο ἐν αὐτῷ, ὅτι ὁ Πατριάρχης «κατά τήν πίστιν Του νά ὁρίζῃ, καί νά κρίνῃ Μητροπολίτας, Ἀρχιεπισκόπους, Ἱερεῖς, καί πάντα ἄνθρωπον Ρωμαῖον καί Ἐκκλησίας καί Μοναστήρια, καί ὁποῖος φανεῖ ἐνάντιος τοῦ μπαρατίου αὐτοῦ, νά παιδεύηται μεγάλως παρά τῆς Βασιλείας Μου. Λαβών δέ τόν βασιλικόν μπαράτιον, ὁ Πατριάρχης καθέζεται εἰς τόν Πατριαρχικόν Θρόνον Αὐτοῦ, ὡς κύριος καί δεσπότης τῆς Οἰκουμένης καί κρίνει καί ἀποφάσεις ποιεῖ καί τίμια Πατριαρχικά Γράμματα οἱ χριστιανοί ἐπαίρνουν εἰς τάς ὑποθέσεις αὐτῶν. Καί ἔχουν τό βέβαιον εἰς ὅλην τήν Οἰκουμένην καί ἄλλα ὅμοια ποιεῖ, κατά τήν δεσποτείαν καί ἐξουσίαν, ἥνπερ ἔχουν οἱ Πατριάρχαι».

Αἱ συνθῆκαι τοῦ «Προφήτου» καί τοῦ Χαλίφου Ὀμάρ περιέχουσιν ἐν ἑαυταῖς τόν τύπον τῆς ἐκτελέσεως καί συνάμα καθορίζουσι τήν ἰσχύν αὐτῶν μέχρι συντελείας τοῦ κόσμου, φέρουσαι χαρακτῆρα θρησκευτικόν καί ἐκκλησιαστικόν καί κανονίζουσαι τάς σχέσεις οὐχί Κράτους πρός Κράτος ἀλλ’ Ἐκκλησίας πρός Ἐκκλησίαν, καθ’ ἥν ὅμως εὐρυτάτην ἔννοιαν ἐννοεῖ τήν Ἐκκλησίαν τό Ἰσλάμ, περιλαμβάνον ἐν τῇ ἐννοίᾳ τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἔννοιαν τῆς Πολιτείας ἤ τοῦ Κράτους.

Καί τόν καθορισμόν τῶν σχέσεων τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ὁρίζει τό Ἰσλάμ δυνάμει τῶν συνθηκῶν τούτων, ὡς γενόμενον καθ’ ὑπαγόρευσιν τοῦ Θεοῦ τοῦ νομοθέτου, πᾶσαν δέ παράβασιν χαρακτηρίζει ὡς παράβασιν αὐτῆς ταύτης τῆς Διαθήκης τοῦ Θεοῦ, καί ὁ παραβάτης ἐπισύρει τήν τιμωρίαν Αὐτοῦ καί ἐν τῇ παρούσῃ καί ἐν τῇ μελλούσῃ ζωῇ.

Τοιουτοτρόπως τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον διά τῆς εὐεργετικῆς αὐτῆς ἰδιαιτερότητος τοῦ Ἰσλάμ κατώρθωσεν, ἵνα ἀνέλθῃ κατά τούς σκοτεινούς αἰῶνας τῆς καταλύσεως τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας τόν νέον Γολγοθᾶν, φέρων ἐπί τῶν ὤμων του τόν μαρτυρικόν σταυρόν τῆς Ἑλληνικῆς Φυλῆς, ἕως τοῦ πληρώματος τοῦ χρόνου τῆς ἐξεγέρσεως τῆς ἐναντίον τοῦ φρικτοῦ κατακτητοῦ, διαφυλάξαν τήν ἱεράν παρακαταθήκην αὐτῆς καί παραδόσαν αὐτήν σώαν εἰς ἅπαντας ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐν συνεχείᾳ, πάντοτε δέ τῆς συμμετοχῆς του, ἐπραγματοποίησαν ὄνειρον τεσσάρων αἰώνων.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὑπῆρξε πέραν τῶν ἄλλων καί ὁ φύλαξ τῆς συνειδήσεως τῆς Ρωμηοσύνης.

Κατακλείοντας τήν σύντομον αὐτήν εἰσήγησιν, ἀναφέρομεν τήν φράσιν σπουδαίου Ἕλληνος σοφοῦ:

«Οὐδείς λαός, ὁ ὁποῖος φοβᾶται τήν ἀλήθειαν δύναται νά ὑψωθῇ». Καί ἡ ἀλήθεια εὑρίσκεται εἰς τήν ἀποδοχήν, παρά ὡρισμένων Νεοελλήνων, οἱ ὁποῖοι πεισμόνως κατηγοροῦν τήν Ἐκκλησίαν, ὅτι οὐδέν ἔπραξεν ὑπέρ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, μᾶλλον δέ ὑπῆρξεν πολέμιος αὐτῆς. Ἀλλ’ ὅμως ὅπως λέγει ἡ Γραφή: «ἄν οὗτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται».

Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνθηδῶνος κ. Νεκτάριος.