Περίοδος τῶν µεγάλων δεινῶν

Ἡ περίοδος τῶν µεγάλων δεινῶν διὰ τὸ Πατριαρχεῖον τῶν Ἱεροσολύµων διήρκεσε ὑπὲρ τὴν χιλιετίαν, παρὰ τὴν εὔνοιαν διὰ τῆς ὁποίας ὁ πορθητὴς τῶν Ἱεροσολύµων Ὁµὰρ ἴµπν Ἀλ-Χαττὰπ ἀντιµετώπισε τοὺς Χριστιανοὺς καὶ τὸν Πατριάρχην των, Ἅγιον Σωφρόνιον· ὁ Χαλίφης Ὁµάρ, δι΄ εἰδικοῦ διατάγµατος (ἀχτιναμέ), ἀνεγνώριζεν εἰς τὸν Πατριάρχην τοῦ «βασιλικοῦ ἔθνους» (δηλ. τῶν Ρωµηῶν) τήν ἰδιότητα ἐθνάρχου καὶ πνευµατικοῦ ἡγέτου πάντων τῶν Χριστιανῶν τῆς Παλαιστίνης, ἀκόµη καὶ τῶν ἑτεροδόξων, ὡς ἐπίσης καὶ πρεσβεῖα τιµῆς μεταξὺ πάντων τῶν Χριστιανῶν ἀρχηγῶν, προσέφερε δὲ εἰς αὐτὸν ἐγγυήσεις εὐνοίας, ἀσφαλείας καὶ φορολογικῆς ἀσυδοσίας ἀπὸ µέρους τῶν µελλόντων Μουσουλµάνων ἡγεµόνων. Ὅµως, οἱ διάδοχοί του, αὐθαίρετοι Ἄραβες ἡγεµόνες, ὑπῆρξαν σκληρότατοι· ἡ χριστιανικὴ κοινότης ἤρχισε νὰ πλήττεται ὑπὸ συντόνων προσπαθειῶν ἐξισλαµισµοῦ καὶ ἀφελληνισµοῦ αὐτῆς.

Παρὰ τὰς ἀντιξόους ἐξωτερικὰς συνθήκας, ἡ πνευματικὴ ζωὴ ἐξηκολούθει νὰ καλλιεργῆται ὑπὸ τῶν διωκοµένων καὶ ἡ Ἐκκλησία Ἱεροσολύµων διεδραµάτισε σηµαίνοντα ρόλον εἰς τὴν κατανίκησιν τῶν αἱρέσεων τοῦ Μονοθελητισµοῦ καὶ τῆς Εἰκονοµαχίας, ὡς καὶ τῆς ἐµφανισθείσης διὰ πρώτην τότε (808 µ.Χ.) φορὰν εἰς Ἱεροσόλυµα φραγκοπαπικῆς αἱρέσεως τοῦ filioque· µεταξὺ τῶν πολλῶν ἀναδειχθέντων θεολόγων, ἄξιοι µνείας εἶναι ὁ Πατριάρχης ἅγιος Σωφρόνιος (†638) καὶ ὁ Σαββαΐτης ἱεροµόναχος ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαµασκηνός († 784), µία τῶν κορυφαίων καὶ ἀνεπαναλήπτων εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἱστορίαν µορφῶν τῆς θεολογίας καὶ τῆς ὑµνογραφίας.

Ὁ 9ος αἰών, ὅπως καί ὁ 8ος, ἐχαρακτηρίσθη ὑπὸ τῶν διωγµῶν κατὰ τῶν Χριστιανῶν καὶ τῶν λεηλασιῶν εἰς βάρος τῶν Προσκυνηµάτων, τῶν Ναῶν, τῶν Μονῶν καὶ τῶν ἁπλῶν πιστῶν, ἐνῷ προσετέθησαν ὁ ἐµφύλιος πόλεµος µεταξὺ τῶν Ἀραβικῶν µερίδων καὶ µέτρα καταπιέσεως, µεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ ἀπαγόρευσις τῶν λιτανειῶν καὶ τῆς διδασκαλίας τῶν ἑλληνικῶν, ὥστε διὰ τὸ ποίµνιον ἡ χρῆσις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης περιωρίσθη εἰς τὴν λατρείαν ἐν τοῖς Ναοῖς, καθὼς καὶ ἡ ἐπανειληµµένη βεβήλωσις καὶ καταστροφὴ τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τῶν λοιπῶν ἱερῶν Χώρων, αἱ ἐξορίαι καὶ δολοφονίαι Πατριαρχῶν κ.ἄ. Ἡ ἀποκορύφωσις τῶν κακῶν συνετελέσθη ἐπὶ τοῦ χαλίφου Ἀλ-Χακήµ, ὁ ὁποῖος ἐξαπέλυσε (1007 µ.Χ.) διωγµόν, τὸν χείριστον πάντων τῶν µέχρι τότε. Πέραν τοῦ εὐτελισµοῦ τῶν Χριστιανῶν καὶ τῆς δηµεύσεως ἱερῶν περιουσιῶν, ὁ Ναὸς τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὰ πέριξ Μοναστήρια ἠρειπώθησαν, ὡς καὶ τὸ Προσκύνηµα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἐν Λύδδῃ, ἐνῷ τὴν κορύφωσιν τῶν διωγµῶν ἐσήµανε ἡ λεηλασία τοῦ Σκευοφυλακίου τῆς Ἀναστάσεως καὶ ἡ ἐπιβολὴ ἐξισλαµισµοῦ διὰ φρικτῶν µαρτυρίων. Μικρὰ βελτίωσις ἐπῆλθεν ἐπὶ τοῦ διαδόχου τοῦ Χακήµ, Ἄλ Ζαχήρ, ὅτε καὶ ὁ Αὐτοκράτωρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντῖνος ὁ Μονοµάχος (1042-1055) συνεισέφερε σηµαντικῶς εἰς τὴν ἀνοικοδόµησιν τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τῶν λοιπῶν ἱερῶν Τόπων· πάντως ἡ Ἐκκλησία ἐδοκιµάσθη καὶ πάλιν ὑπὸ τῆς σφοδρᾶς ἀντιπαραθέσεως τῶν Ἀράβων καὶ τῆς ἀνερχοµένης δυνάµεως τῶν Σελτζούκων Τούρκων. Ἀλλαγὴν τινὰ εἰς αὐτήν τὴν κατάστασιν ἐπήνεγκεν ἡ ἔλευσις τῶν Σταυροφόρων ἐν ἔτει 1099, οἱ ὁποῖοι τῇ παρακινήσει τῶν Παπῶν καὶ τῶν Βασιλέων τῆς Δύσεως, διὰ πυρὸς καὶ σιδήρου κατατέµνοντες τὴν ἀνατολικὴν Ρωµαϊκὴν «Βυζαντινὴν» Αὐτοκρατορίαν εἰς µικρὰ λατινικὰ Βασίλεια, ἔφθασαν εἰς Ἱεροσόλυµα.

Ἀχτιναµὲς (Συνθήκη) τοῦ Χαλίφου Omar ebn – el – Khattab

Ἀχτιναµὲς (Συνθήκη) τοῦ Χαλίφου Omar ebn – el – Khattab, χορηγηθεῖσα εἰς τὸν Σωφρόνιον, τὸν Ἑλληνορθόδοξον Πατριάρχην Ἱεροσολύµων, τὴν 20ὴν Rabiul – awel τοῦ 15ου ἔτους τῆς Ἐγείρας (636). Μετάφρασις: «Ἐν ὀνόµατι τοῦ ἀγαθοῦ καὶ οἰκτίρµονος Θεοῦ, τοῦ ὁποίου ἐπικαλούµεθα τὴν συναντίληψιν, Omar ebn – el – Khattab Δόξα τῷ Θεῷ, ὁ ὁποῖος µᾶς ἐγαλούχησεν εἰς τὸν Ἰσλαµισµόν, ὁ ὁποῖος ἐτίµησεν ἡµᾶς διὰ τῆς Πίστεως, ὁ ὁποῖος, εὐσπλαχνισθεὶς ἡµᾶς, ἀπέστειλεν τὸν Προφήτην Του Μωάµεθ, εἴθε ἡ εἰρήνη καὶ ἡ εὐλογία τοῦ Κυρίου νὰ εἶναι ἐπ’ αὐτοῦ, ὁ ὁποῖος µετήγαγεν ἡµᾶς ἀπὸ τὴν πλάνην εἰς τὴν ἀλήθειαν καὶ συνήνωσεν ἡµᾶς, ἐν ᾧ πρότερον ἤµεθα διεσκορπισµένοι. Δόξα εἰς Ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἥνωσεν τὰς καρδίας µας, ὁ ὁποῖος προσέτρεξεν εἰς βοήθειάν µας κατὰ τῶν ἐχθρῶν µας, ὁ ὁποῖος ἔθεσεν ὑπὸ τὴν κατοχήν µας χώρας καὶ ἥνωσεν ἡµᾶς µὲ τοὺς δεσµοὺς εἰλικρινοῦς ἀδελφοσύνης.

Ἂς ἀποδώσωµεν εἰς τὸν Κύριον χάριτας, δι’ ὅλας τὰς εὐεργεσίας ταύτας, ὦ Ὑμεῖς, ὑπηρέται τοῦ Κυρίου.
Τὸ παρὸν διάταγµα τοῦ Omar ebn – el – Khattab εἶναι σύµβασις καὶ σύµφωνον, παραχωρηθέντα εἰς τὸν ἐπιφανέστερον καὶ Σεβασµιώτατον Σωφρόνιον, Πατριάρχην τοῦ Ἔθνους τῶν Αὐτοκρατορικῶν, ἐπὶ τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, εἰς τὰ Ἱεροσόλυµα. Περιλαµβάνει ἐπίσης τοὺς λαϊκούς, τὸν κλῆρον, τοὺς µοναχοὺς καὶ µοναχάς, καὶ παραχωρεῖ εἰς αὐτοὺς πλήρη ἀσφάλειαν, ὁπουδήποτε καὶ ἂν ἤθελον εὑρεθῇ.

Διότι ὅταν εἷς ὑπήκοος ἐκπληρώνῃ τὰ πρὸς τὰς Ἀρχὰς καθήκοντά του µὲ ἀκρίβειαν, ἡµεῖς οἱ Πιστοὶ ὀφείλοµεν µὲ τὴν σειράν µας νὰ τοῦ παραχωρήσωµεν κατ’ ἀνάγκην ἀσφάλειαν καὶ προστασίαν, καθὼς ἐπίσης καὶ οἱ µεταγενέστεροί µας. Ἂς παύσουν λοιπὸν νὰ µέµφωνται αὐτοὺς διὰ τὰ σφάλµατά των, διότι ἤδη ἐδήλωσαν ὑποταγὴν καὶ ὑπακοήν. Ἂς ἔχουν λοιπόν πλήρη καὶ ἀπόλυτον ἀσφάλειαν, ὅσον ἀφορᾷ τὴν ζωήν των, τοὺς Ναούς των, τὰς πεποιθήσεις των καὶ ὅλους τοὺς πρὸς προσκύνησιν τόπους, τοὺς ὁποίους κατέχουν τώρα ἐντὸς ἢ ἐκτὸς τῆς πόλεως, ἤτοι τὸν ΚΑΜΑΜΕ (τὸν Ναὸν τῆς Ἀναστάσεως), τὸν Ναὸν τῆς Βηθλεέµ, ὅπου ὁ Ἰησοῦς, εἴθε ἡ εἰρήνη νὰ εἶναι ἐπ’ Αὐτοῦ, ἐγεννήθη, τὸν µέγαν Ναὸν καὶ τὸ Σπήλαιον µὲ τὰς τρεῖς αὐτοῦ πύλας, τὴν νότιον, τὴν βόρειον καὶ τὴν δυτικήν. Αὐτοὶ καὶ οἱ ὑπόλοιποι χριστιανοί, οἱ ὁποῖοι εὑρίσκοντο ἐνταῦθα, Γεωργιανοί, καὶ Ἀβησσυνοί, καθὼς καὶ Φράγκοι, Κόπται, Σύριοι, Ἀρµένιοι, Νεστοριανοί, Ἰακωβῖται καὶ Μαρωνῖται, οἱ ὁποῖοι θὰ ἔλθουν ὡς ἁπλοὶ προσκυνηταὶ καὶ θὰ ὑπάγωνται εἰς τὸν ῥηθέντα Πατριάρχην. Ἂς ἔχουν τὴν πρωτοκαθεδρίαν ἐπί ὅλων τῶν ἄλλων συµφώνως πρὸς ὅ,τι παρεχωρήθη εἰς αὐτούς αὐτούς ἐκ µέρους τοῦ Προφήτου καὶ πεφιληµένου Ἀγγελιαφόρου τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος ἐτίµησεν αὐτοὺς µὲ τὸ σηµεῖον τῆς ἐπιχάριτος χειρός του καὶ διέταξε νὰ χορηγηθῇ εἰς αὐτοὺς προστασία καὶ ἀσφάλεια. Τοιουτοτρόπως καὶ ἡµεῖς ἐπίσης, οἱ ἀληθεῖς πιστοί, ὀφείλοµεν νὰ συµπεριφερθῶµεν, τιµῶντες τὸ παράδειγµα Ἐκείνου, ὁ ὁποῖος ἐνήργησεν εὐµενῶς πρὸς αὐτούς.

Ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ προσκυνηταὶ τοῦ Παναγίου Τάφου ὀφείλουν νὰ δίδουν εἰς τὸν Πατριάρχην µίαν δραχµὴν καὶ 1/3 τῆς ἀργυρᾶς δραχµῆς. Πᾶς γνήσιος πιστός, ἀνήρ, ἢ γυνή, δικαστὴς ἤ Κυβερνήτης, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖ καθήκοντα δικαστοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, πρέπει νὰ σέβηται, ὅ,τι πληρεξουσίως ἔχοµεν χορηγήσει, πλούσιος ἢ πένης, Μουσουλµάνος ἢ Μουσουλµανίς, µαθητὴς τοῦ Προφήτου.

Διὰ τὸν λόγον τοῦτον ἔχοµεν ἐκδώσει χάριν αὐτῶν τὸ παρὸν Διάταγµα. Ἂς ἐνεργοῦν ὅλοι συµφώνως πρὸς τὰ ἐν αὐτῷ διαλαµβανόµενα καὶ ἂς ἔχῃ τοῦτο, εὑρισκόµενον εἰς τὰς χεῖρας των, διηνεκὲς κῦρος.
Δόξα τῷ Θεῷ τῶν κόσµων καὶ ἀρκεῖ δι’ ἡµᾶς ὁ Θεός ὁ προστάτης, ὁ κεχαριτωµένος. Ἐγένετο τὴν 20ὴν Rabiul – awel τοῦ 15ου ἔτους τῆς ἀποδηµίας τοῦ Προφήτου.

Ἂς εἶναι παραβάτης τῆς Συµβάσεως τοῦ Θεοῦ καὶ µισητὸς ἀπέναντι τοῦ προσφιλοῦς Του Προφήτου ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος θὰ ἐνεργήσῃ ἀντιθέτως πρὸς τὸ περιεχόµενον τοῦ Διατάγµατος αὐτοῦ.»1

1. Ὅσον ἀφορᾷ εἰς τὸ ἀραβικὸν κείµενον, τοῦτο εὑρίσκεται ἔν τινι χειρογράφῳ τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῶν Παρισίων, Histoire de Jerusalem et d’ Hebron, τµῆµα τοῦ Saint Germain des Pres, ἀριθµ. 100. Βλ. Sesostris Sidarous Πασᾶ: Des Patriarcats σελ. 510-512.