1

«Ο ΠΑΝΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ» ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΚΑΛΦΑ ΚΟΜΝΗΝΟΥ, 1808 -1810

Τὸ ἔργο τοῦ Κάλφα Κομνηνοῦ 1808 – 1810

Ἡ παρούσα μελέτη παρουσιάζει γιὰ πρώτη φορὰ ὁλοκληρωμένο τὸ ἔργο τοῦ ἀρχιτέκτονα Κάλφα Κομνηνοῦ ποὺ πραγματοποιήθηκε στὸν Ἱ.Ν. τῆς Ἀναστάσεως Ἱεροσολύμων, μετὰ τὴν καταστροφικὴ πυρκαγιά του, τὸ 1808. Τὸ πόσο ἐπιτακτικὴ ἔχει γίνει ἡ ἀνάγκη γιὰ τὴν ἔρευνα τοῦ Ἱ.Ν. τῆς Ἀναστάσεως ἀντικατοπτρίζεται στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Ναός, μὲ τὸ πολυσύνθετο ἰδιοκτησιακὸ καθεστώς του, ἀποτελεῖ μέρος ὄχι μόνο τῆς παγκοσμίου θρησκευτικῆς καὶ πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς, ἀλλὰ καὶ τῆς ἑλληνορθοδόξου παραδόσεως.

Ἡ προτεινομένη ἐργασία ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ μελετήσῃ τὸ συνολικὸ ἀρχιτεκτονικὸ καὶ διακοσμητικὸ ἔργο τοῦ Ἕλληνα ἀρχιτέκτονα Κομνηνοῦ στὸν Πανίερο Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως, νὰ παρουσιάσῃ ὅσα τμήματα σῴζονται ἀνέπαφα σήμερα καὶ νὰ ἀναπαραστήσῃ γραφικὰ αὐτὰ ποὺ ἔχουν διαφοροποιηθεῖ, ὥστε νὰ ἀποκατασταθῇ ἡ ἀρχικὴ συνολικὴ μορφή του.

Ἐπιπλέον, ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ περιγράψῃ τὸ ἱστορικὸ πλαίσιο τῆς οἰκοδομικῆς αὐτῆς ἐπεμβάσεως, τὶς συνθῆκες καὶ τὶς μεθόδους κατασκευῆς, καθὼς καὶ τὰ ὑλικὰ ποὺ χρησιμοποιήθηκαν. Τέλος, ἐπιχειρεῖται ἡ ἀξιολόγησι τῆς ἀρχιτεκτονικῆς καὶ διακοσμητικῆς ἀξίας τοῦ ἐκτελεσθέντος, κάτω ἀπὸ ἰδιαιτέρως δύσκολες συνθῆκες, ἔργου, καθὼς ἡ ἑλληνικὴ αὐτὴ συμβολὴ τοῦ 19ου αἰῶνος στὸ μνημεῖο, ἀποτελεῖ ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα σημεῖο θρησκευτικῆς καὶ πολιτικῆς διενέξεως, χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ μία ὁλοκληρωμένη ἀρχιτεκτονικὴ τεκμηρίωσι καὶ παρουσίασι τοῦ ἔργου καὶ μιὰ γενικοτέρα ἀποτίμησί του. Ἡ ἔλλειψι αὐτὴ γίνεται σήμερα ἐντονοτέρα λόγῳ τῆς συνεχοῦς προσπαθείας μειώσεως τοῦ ἔργου τοῦ Κομνηνοῦ. Ἕνας ἀπὸ τοὺς σκοποὺς τοῦ ἔργου αὐτοῦ εἶναι νὰ χρησιμεύσῃ ὡς ἕνα ἐπιπλέον βοήθημα στὸ Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων στὶς διαπραγματεύσεις του μὲ τὶς ἄλλες Θρησκευτικὲς Κοινότητες, προκειμένου νὰ διατηρηθῇ ἡ ἑλληνορθόδοξος κληρονομιὰ στὰ Πανάγια Προσκυνήματα.

Ὁ Κομνηνός στὴν προσπάθειά του αὐτὴ νὰ ἀναστηλώσῃ τὸ Ἱερὸ συγκρότημα τοῦ Παναγίου Τάφου, θὰ κατορθώσῃ νὰ δημιουργήσῃ ἕνα νέο μορφολογικὸ σύνολο σύμφωνα μὲ τὶς αἰσθητικὲς ἀντιλήψεις τῆς ἐποχῆς του καὶ τὶς ἱσχύουσες τότε νομοθεσίες τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους. Ἡ χρήση οἰκοδομικῶν ὑλικῶν συναφῶν μὲ αὐτὰ ποὺ χρησιμοποιήθηκαν στὶς προηγούμενες οἰκοδομικὲς φάσεις, ἡ ἀντιστρεψιμότητα τῶν στερεωτικῶν καὶ διακοσμητικῶν ἐπεμβάσεων, καθὼς καὶ ἡ ἐπίλυσι σοβαρῶν μορφολογικῶν προβλημάτων εὑρίσκονται σὲ πλήρη συμφωνία μὲ τὴ διεθνῆ νομοθεσία προστασίας καὶ συντηρήσεως τῶν μνημείων.

Ἡ Ἑλληνικὴ αὐτὴ συμβολὴ τοῦ 19ου αἰῶνος ἀπετέλεσε ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα «σημεῖον ἀντιλεγόμενον», ἐπειδὴ ἡ ἔλλειψι ἀρχιτεκτονικῆς καὶ ἱστορικῆς τεκμηριώσεως τοῦ ἔργου τοῦ Κομνηνοῦ, καθιστοῦσε ἀδύνατη τὴν ἀποτίμησί του καὶ, κατ’ ἐπέκτασι, τὴν ἀντιμετώπισι τῶν κατευθυνομένων προσπαθειῶν γιὰ τὴ μείωσι τῆς ἀξίας τοῦ ἔργου τοῦ Κομνηνοῦ.

Οἱ συνεχεῖς οἰκοδομικὲς καὶ στερεωτικὲς ἐργασίες τῶν προηγουμένων 10ετιῶν ἔχουν καταστρέψει τὸ μεγαλύτερο μέρος ἀπὸ τὸ ἔργο αὐτό, ποὺ σήμερα διασώζεται σὲ ὁρισμένα μόνο τμήματα τοῦ ναοῦ, ἐνῷ μεταξὺ αὐτῶν, τὴν μεγαλύτερη σπουδαιότητα κατέχουν τὸ Ἱερὸ Κουβούκλιο, τὸ Τρικάμαρο, τὸ εἰκονοστάσιο (ἀντίγραφο τῆς φάσεως τοῦ 19ου) καὶ ἡ ἀνατολικὴ ἁψίδα τοῦ Ἱεροῦ. Ἡ μορφή, ἡ διάταξι καὶ ἡ θέσι τῶν ἔργων αὐτῶν ἀποτελοῦν τὸν βασικὸ διακοσμητικὸ ἄξονα, τὴν «ραχοκοκαλιὰ» τῆς Κομνήνειας αὐτῆς οἰκοδομικῆς φάσεως ποὺ διατηρεῖται ἀκόμα ἀνέπαφη στὸν Ἱ.Ν. τῆς Ἀναστάσεως.

Ἡ ἐπέμβασι αὐτὴ ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὴν τελευταία οἰκοδομικὴ φάσι τῆς ἱστορίας τοῦ μνημείου, ἔχει νὰ παρουσιάσῃ σημαντικὰ στοιχεῖα πλαστικῆς καὶ ἀρχιτεκτονικῆς διακοσμήσεως, ἐνῶ ταυτόχρονα σέβεται τὴν προϋπάρχουσα κατάστασι, προβαίνοντας σὲ πιστὴ ἀνακατασκευὴ πολλῶν ἀπὸ τὰ πυρπολημένα μέρη.

Dr. Μητρόπουλος Θεοδόσιος.

Διευθυντής τοῦ Τεχνικοῦ Γραφείου τοῦ Πατριαρχείου Ιεροσολύμων

ngg_shortcode_0_placeholder