Νεαραί τοῦ Αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ

Ὁ Ἰουστινιανός, ὅπως εἶναι γνωστὸν, καὶ μέγας νομοθέτης καὶ Ἐκκλησιαστικὸς ὀργανωτὴς ὑπῆρξε. Προνοῶν γενικῶς διὰ τὰ συμφέροντα τῶν Ἐκκλησιῶν ἐξέδωσε τὸ 535 σπουδαιοτάτη Νεαρὰ ΧV (15) «Περὶ τοῦ μὴ ἐκποιεῖσθαι ἢ ἀνταλλάττεσθαι τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα ἢ εἰς εἰδικὴν ὑποθήκην διδόσθαι τῷ δανειστῇ, ἀλλὰ ἀρκεῖσθαι αὐτὸν ταῖς γενικαῖς ὑποθήκαις», τὴν ὁποίαν ἀπηύθυνε πρὸς τὸν Ἀρχιεπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως καὶ τὸν Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην Ἐπιφάνιον. Μὲ τὴν Νεαρὰν αὐτὴ ἀπαγορεύεται εἰς ὅλας τὰς Ἐκκλησίας, συμπεριλαμβανομένης καὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων, εἰς ὁποιοδήποτε ἱερὸν καὶ φιλανθρωπικὸν καθίδρυμα νὰ ἐκποιῇ τὴν ἀκίνητον περιουσίαν του «οἰκίας, κήπους, ἀγροὺς» κ.τ.λ. Ὁ παραβάτης τοῦ νόμου αὐτοῦ εἴτε πωλητής, εἴτε ἀγοραστής, ὄχι μόνο τιμωρεῖται αὐστηρῶς, ἀλλὰ καὶ καταδικάζεται νὰ ἀποζημιώσῃ τὴν Ἐκκλησίαν ἢ τὸ ἵδρυμα, τὸ ὁποῖον ἐζημιώθη. Καθὼς ἀπαγορεύεται ἡ ἐκποίησις ἀκινήτων πραγμάτων καθὼς καὶ ἡ πρόσκτησις ἀπόρων χωρίων τῆς Νεαρᾶς αὐτῆς τοῦ Ἰουστινιανοῦ παρατίθενται ἐδῶ κάποια ἀποσπάσματα, τὰ ὁποῖα φανερώνουν τὸ ἐνδιαφέρον του διὰ τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα. «Ἡμεῖς οὖν θεσπίζομεν», γράφει πρὸς τοῖς ἄλλοις, «μήτε τὴν ἁγιωτάτην τῆς εὐδαίμονος ταύτης πόλεως μεγάλην Ἐκκλησίαν, μήτε τὰς ὑπ’ αὐτὴν οὔσας μήτε τὰς ἄλλας ἅπασας Ἐκκλησίας τὰς κατὰ τὴν εὐδαίμονα ταύτην οὔσας Πόλιν, μήτε τὰς ὑπὸ τὸν Πατριαρχικὸν θρόνον τῆς εὐδαίμονος ταύτης Πόλεως καθεστώσας, ὃς τοὺς Μητροπολίτας αὐτὸς χειροτονεῖ μήτε ἄλλον μηδένα πανταχοῦ μήτε Πατριάρχην, μήτε Ἐπίσκοπον, φαμὲν δὲ τοὺς τὲ ἐπὶ τῆς Ἐώας… καὶ συνελόντι ἅπαντας εἰπεῖν, ὅσοι τῆς ἡμετέρας εἰσὶ γῆς, μήτε μὴν τοὺς ἐπὶ τῆς Ἑσπερίας ὄντας Θεοφιλεστάτους ἐπισκόπους ἀπ’ αὐτῆς τῆς πρεσβύτιδος Ρώμης μέχρι τῶν εἰς Ὠκεανὸν καθεστωσῶν ἁγιωτάτων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, μήτε τινὰ ξενοδόχον ἢ πτωχοτρόφον ἢ νοσοκόμον ἢ ὀρφανοτρόφον ἢ γεροντοκόμον ἢ βρεφοτρόφον ἢ μοναστηρίων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ἡγούμενον ἢ ἡγουμένην, ἢ τινὰ ὅλως προεστώτα τῶν εὐαγῶν συστημάτων ἄδειαν ἔχειν ἐκποιεῖν πράγμα ἀκίνητον ἐν οἰκίαις ἢ ἐν ἀγροῖς ἢ ἐν κήποις ἢ ὅλως ἐν τοῖς τοιούτοις. Εἰ τὶς τοίνυν ὠνήσασθαι τολμήσει πράγμα Ἐκκλησιαστικὸν ἢ πτωχικόν, ἐκπιπτέτω μὲν εὐθὺς τοῦ τιμήματος, ἀπαιτείσθω δὲ τὸ πράγμα, ὅπερ ἔλαβε μετὰ πάσης τῆς ἐν τῷ μέσῳ χρόνω προσθήκης καὶ κατὰ μὲν τῆς ἁγιωτάτης ἢ τοῦ εὐαγοῦς οἴκου μηδεμίαν παντελῶς ἐχέτω τὴν ἐκ τοῦ συναλλάγματος ἀγωγήν, ἵνα δέει ταῖς ἑαυτῶν γοῦν περιουσίαις εἰ καὶ μὴ διὰ τὸν τοῦ Θεοῦ φόβον ἀλλὰ οὖν ὀκνηρότεροι περὶ τὰς πράξεις γίγνοιτο. Εἰ δὲ τὶς κατὰ δωρεὰν λαβεῖν τολμήσει πράγμα ἐκκλησιαστικὸν ἢ πτωχικὸν αὐτοῦ τὲ τοῦ δωρουμένου παντὸς ἐκπιπτέτω καὶ ἕτερον τοσοῦτον ἐκ τῆς αὐτῆς περιουσίας ἀντιδιδότω τῇ ἁγιωτάτῃ Ἐκκλησίᾳ ἢ τῷ εὐαγεῖ οἴκῳ ἐξ οὗ τοῦτο ἔλαβεν, ἵνα ἣν ἐπεχείρησεν ἐργάσασθαι κατ’ αὐτῆς καινοτομίαν, ταύτην αὐτὸς ἐν τῆς ἑαυτοῦ διδοὺς τῆς οἰκείας αἴσθοιτο πανουργίας…. Εἰ δὲ δανειστὴς εἰς σωματικὸν ἐνέχυρον ἓλοιτο λαβεῖν πράγμα ἀκίνητον ἐκκλησιαστικὸν ἢ πτωχικὸν ἐν οἰκίαις τυχὸν ἢ ἀγροῖς…ἐκπιπτέτω τοῦ δανείσματος καὶ ἐχέτω κέρδος ἡ δανεισαμένη ἁγιωτάτη ἐκκλησία ἢ ὁ εὐαγὴς οἶκος τὸ δανεισθὲν χρυσίον… τῶν αὐτῶν ἐπιτιμίων φυλαττομένων καὶ κατὰ τῶν ἱερὰ σκεύη παρὰ τὸν ἡμέτερον νόμον ἢ ἐνεχυραζόντων ἢ πωλούντων ἢ χωνευόντων ἐπὶ ἐκποιήσει καὶ γὰρ δὴ κἀκείνους τῆς ἴσης ἢ καὶ μείζονος εἶναι ποινῆς ἀξίους θεσπίζομεν, ὄσῳ καὶ περὶ ἱερὰ πράγματα καὶ ἤδη Θεῷ καθιερωμένα τολμῶσιν ἀσεβεῖν πλὴν εἰμὴ τοῦτο γένοιτο καθάπερ εἴπομεν διὰ ἀνάρρυσιν αἰχμαλώτων… Ἐπειδὴ δὲ εἰκὸς τινὰς ἐπὶ παρακρούσει τοῦδε τοῦ νόμου πειρᾶσθαι πραγματικοὺς ἡμῶν τύπους λαμβάνειν τοιοῦτο τί πράττειν αὐτοῖς ἐπιτρέποντας καὶ τοῦτο κωλύομεν ἐπὶ παντὸς προσώπου μειζόνος τὲ καὶ ἐλάσσονος… καὶ θεσπίζομεν, μηδενὶ παντελῶς ἄδειαν εἶναι τοιοῦτον τινὰ πραγματικὸν προΐσχεσθαι τύπον, μηδὲ ἐντεῦθεν λαμβάνειν τί τῶν ταῖς ἁγιωτάταις Ἐκκλησίαις προσηκόντων ἢ μοναστηρίοις ἢ πτωχείοις ἢ εὐαγέσι συστήμασιν ἀκινήτων πραγμάτων, ὥσπερ δὲ τὰς ἐπιβλαβεῖς ἐκποιήσεις ἐκωλύσαμεν, οὕτω καὶ τὰς ἐπιβλαβεῖς κτήσεις ἀπαγορεύομεν πολλαὶ γὰρ παρ’ ἡμῖν κεκίνηνται ζητήσεις, ἔνθα τινὲς ἄπορα χωρία δεδώρηνται ταῖς ἁγιωτάταις Ἐκκλησίαις ἢ τοῖς σεβασμιωτάτοις οἴκοις, ἢ καὶ πεπράκασι δῆθεν ὡς εὔπορα καῖτοι ἄπορα τὴν ἀρχὴν καθεστῶτα, καντεῦθεν τοὺς εὐαγεῖς οἴκους ἠδίκησαν… καὶ πάντων ἁπλῶς τῶν ἡγουμένων τινῶν εὐαγῶν συστημάτων, ἅπασιν ἐπιτιθεὶς τὴν ἰδὶαν ἰσχὺν καὶ ἄδειαν διδοὺς τῷ βουλομένῳ προσαναγγέλλειν τὰ πλημμελήματα».

Μὲ τὴν Αὐτοκρατορικὴν αὐτὴν ἀπαγόρευσιν ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων καὶ εἰδικώτερον ἡ διοίκησις τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Ἀναστάσεως ἐπιβάλλεται νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ κάθε ἐκποίησιν τῆς ἀκινήτου περιουσίας του. Ὁ Αὐτοκράτωρ Ἰουστινιανὸς τόσο ἐνδιαφέρον ἔδειξε διὰ τοὺς Ἁγίους Τόπους, διὰ τὴν ἀνέγερσιν πολυαρίθμων καὶ μεγαλοπρεπῶν Ἐκκλησιῶν, Μοναστηρίων καὶ Φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων εἰς τὴν Παλαιστίνην, προνοῶν διὰ τὴν βελτίωσιν τῆς οἰκονομικῆς καταστάσεως τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων πρὸς ἀνακούφισιν τῶν πολλαπλῶν ἀναγκῶν της καὶ ἐμετρίασε τὴν αὐστηρότητα τῆς προηγουμένης Νεαρᾶς ἐκδίδων διὰ τὸν σκοπὸν αὐτὸν διαφόρους νομοθετικὰς διατάξεις. Ἐπειδὴ ὅλοι γνωρίζουν ὅτι ἡ ἁγιωτάτη Ἀνάστασις δέχεται καὶ τρέφει πολυαρίθμους προσκυνητὰς ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου καὶ ὅτι ἔχει ὑπερόγκους καὶ ἀπροβλέπτους δαπάνας.
Καὶ βεβαίως μὲ τὴν Ι΄ (51) Νεαρὰν διάταξιν ἀπευθύνεται τὸ ἔτος 536 πρὸς τὸν Μακαριώτατον Πατριάρχην Ἱεροσολύμων Πέτρον (524-552) ὁ Αὐτοκράτωρ Ἰουστινιανὸς καὶ αἴρει ἐν μέρει τὴν ἀπαγόρευσιν ὑπὲρ τῆς Ἁγίας Ἀναστάσεως παρέχων κατ’ ἐξαίρεσιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν Ἱεροσολύμων τὸ ἰδιαίτερον προνόμιον τῆς ἐκποιήσεως τῶν οἰκημάτων, τὰ ὁποῖα εὑρίσκοντο εἰς τὴν Ἁγίαν Πόλιν. Μὲ τὴν Νεαρὰν αὐτὴν καθίσταται φανερὸν ὅτι ἀπεστάλη εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα ὁ θεοφιλέστατος Πρεσβύτερος Εὐσέβιος καὶ κειμηλιάρχης τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, διὰ νὰ μελετήσῃ τὴν οἰκονομικήν κατάστασιν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων καὶ νὰ ὑποδείξῃ τὰ μέσα πρὸς ἐξεύρεσιν νέων πόρων, καὶ ὅτι μετὰ τὴν ἐκπλήρωσιν τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ νὰ ὑποδείξῃ εἰς τὸν Αὐτοκράτορα τρόπον αυξήσεως τῶν προσόδων τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας. Ὁ Ἰουστινιανὸς λαμβάνων ὑπ’ ὄψιν του τὴν παροῦσαν νομοθετικὴν διάταξιν καὶ κατανοῶν πλήρως τὰ οἰκονομικὰ μέτρα διὰ τὴν Ἐκκλησίαν τῶν Ἱεροσολύμων ἔλαβε νέα μέτρα διὰ τὴν αὔξησιν τῶν προσόδων καὶ περιστοιχίζουσας πολλαπλὰς ἀνάγκας κάνων ἐμφανῆ τὴν ἐξαιρετικὴν εὔνοιαν τοῦ Αὐτοκράτορος πρὸς τοὺς Ἁγίους Τόπους. Ἀργότερον τὸ 544 ὁ Ἰουστινιανὸς ἐξέδωσε τὴν CCXLVIII (248) Νεαρὰ «Περὶ ἐκποιήσεως καὶ ἐμφυτεύσεως ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων», εἰς τὴν ὁποίαν ἐπετράπη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν Ἱεροσολύμων νὰ ἐκποιῇ τὰ οἰκήματα, τὰ ὁποῖα ἀνήκουν εἰς αὐτὴν καὶ νὰ τὰ διαχειρίζεται μὲ ὅποιον τρόπον κρίνει ἐπωφελῆ.

Ὅπως φανερώνεται ἀπὸ τὰς νομοθετικὰς αὐτὰς διατάξεις τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἡ Παλαιστίνη καὶ βεβαίως ἡ Ἱερουσαλὴμ κατὰ τὸν ΣΤ΄ αἰῶνα διατελεῖ εἰς ἀκμὴν καὶ μεγάλην θρησκευτικὴν κίνησιν. Ἐξαιτίας τῆς ἐπικρατούσης ἡσυχίας πολυάριθμοι προσκυνηταὶ συνέρρεον ἀπὸ παντοῦ εἰς τοὺς Ἁγίους Τόπους κατὰ τὸν 4ον καὶ 5ον αἰῶνα.